Author: Αλέξανδρος Ζωγραφάκης

Διαβάζω δυο μέρες τώρα, τα άρθρα που εξαίρουν το γεγονός ότι η Αλεσάντρα Γκαλόνι αναλαμβάνει την αρχισυνταξία του ειδησεογραφικού πρακτορείου Reuters. Μόνο σε μένα χτυπάει άσχημα αυτό; Δεν θα έπρεπε σήμερα, εν έτει 2021, μια τέτοια πληροφορία να μην συνιστά είδηση; Κι όμως, αναπαράγεται από όλα τα μέσα, του ίδιου του Reuters συμπεριλαμβανομένου. Είναι αν μη τι άλλο αποκαρδιωτικό να μην θεωρείται τετριμμένο ότι μια γυναίκα θα ηγηθεί της αρχισυνταξίας του πρακτορείου, ακόμη κι αν θα είναι η πρώτη στα 170 χρόνια λειτουργίας του. Το ποσοτικό στοιχείο –αυτά τα 170 χρόνια– δεν θα πρέπει να μας αποπροσανατολίζει για τον πολύ απλό λόγο ότι δεν βρισκόμαστε πλέον κοντά σε κάποια ιστορική, φεμινιστική στιγμή του 20ου αιώνα. Η κατασκευή της συγκεκριμένης πληροφορίας ως άξιας να φιγουράρει στην παγκόσμια ειδησεογραφία, θεωρώ ότι εξυπηρετεί το ακριβώς αντίθετο αφήγημα: αντί του φεμινισμού, εξυπηρετεί δηλαδή την ανδροκρατία/πατριαρχία. Οι γυναίκες, ως άλλες σουφραζέτες(;) εξαναγκάζονται να εκλάβουν την είδηση ως ένα ακόμα κατόρθωμα, με αποτέλεσμα να επικεντρώνεται η προσοχή στο φύλο της Γκαλόνι και όχι στο ότι είχε τα ουσιαστικά προσόντα για αυτή τη θέση· ενώ οι άντρες εκλαμβάνουν την είδηση ως μια πληροφορία “εξέχουσας σημασίας” η οποία όμως κομίζει τη συγκαλυμμένη αναμάσηση της υπεροχής τους: «χρειάστηκαν τελικά 170 χρόνια για να πέσει και αυτό το κάστρο!», μονολογεί υπομειδιώντας ο μονολιθικός πατριάρχης.

Η πρακτική αυτή, πια, αποπροσανατολίζει από την αυθεντική αξιοκρατία και δημιουργεί κακό προηγούμενο. Εθίζει ύπουλα το κοινό τόσο στη αδικαιολόγητη διακριτότητα των διαφορών φύλου, φυλής/χρώματος, και σεξουαλικού προσανατολισμού, όσο και στη διαβλητότητα των κριτηρίων που συνετέλεσαν στην τελική επιλογή για τη στελέχωση της εκάστοτε θέσης. Η πρακτική αυτή επιστρέφει μπούμερανγκ και εξαναγκάζει τα εκάστοτε κινήματα σε πύρρειες νίκες όταν γίνεται κατανοητό ότι η όποια αποτυχία, του προσώπου επιλογής για την εκάστοτε θέση, δεν θα στηριχθεί σε μια κριτική που θα πατάει πάνω σε ουσιαστική επιχειρηματολογία, αλλά, ξανά, στα επουσιώδη: φύλο, φυλή/χρώμα, σεξουαλικό προσανατολισμό. Δεν μπορούμε από τη μία να εθίζουμε το κοινό να βλέπει ως κατόρθωμα, το 2021, την αναρρίχηση της Γκαλόνι στη θέση της αρχισυντάκτριας, και μετά, από την άλλη, σε μια υποτιθέμενη αποτυχία της, να περιμένουμε να μην παρεισφρήσει το φύλο της στις εξηγήσεις/αιτιάσεις για την αποτυχία της. Και το χειρότερο είναι ότι ακριβώς επειδή βρισκόμαστε στο 2021, το ότι είναι γυναίκα, δεν θα παρεισφρήσει φανερά, αλλά ύπουλα: στη σκέψη της καθεμιάς και του καθενός που παραμένει εθισμένος σε αυτή τη νοθεία της αξιοκρατίας.

Χθες, προς το μεσημέρι διάβασα μια ανάρτηση, σε άπταιστα αγγλικά, στο προφίλ της Μάνιας Τέκου. Η ανάρτηση εξηγούσε με πολύ πειστικό τρόπο ότι «Mania Tekou passed away […]». Ακολούθησε παγωμάρα από τους ουκ ολίγους «φίλους» της που έσπευσαν να συλλυπηθούν το συγγενικό πρόσωπο (τον Bruno άραγε;). Μετά από λίγη ώρα βγήκε η βρώμα ότι το προφίλ ήταν φέικ· κανένας δεν είχε πεθάνει. Είμαι σίγουρος ότι πολλοί, εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η Μάνια Τέκου ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Τείνω να συμφωνήσω μαζί τους. Η Μάνια Τέκου, ήταν πολύ πιο υπαρκτή από πολλούς ανθρώπους που τυχαίνει να έχουν και ενσώματη υπόσταση. Εγώ είχα μιλήσει με τη εκλιπούσα και είχαμε ανταλλάξει φιλοφρονήσεις αλλά και μερικά άρθρα από τον διεθνή τύπο με αφορμή την πιθανή εκλογή Μπάιντεν. Μου είχε εκφράσει τη γνώμη της για το alt-right φαινόμενο. Εγώ, είχα προσπαθήσει να πάω την κουβέντα προς πιο προσωπικά θέματα, αλλά η Μάνια Τέκου είχε σιωπήσει σιβυλλικά. Βλέπετε, αυτή ήταν και η βαθύτερη επιτυχία της. Η Μάνια Τέκου δεν ήταν ένα τρολ της σειράς, από αυτά που συναντά κάποιος στο τουίτερ ή πιο περιορισμένα στο φέισμπουκ· η Μάνια Τέκου ήταν μια grande dame και δεν θα έμπαινε ποτέ σε συζητήσεις επί των προσωπικών της με έναν τυχάρπαστο. Είχα χαμογελάσει συγκαταβατικά πάνω από το πληκτρολόγιό μου, και δεν είχα δώσει συνέχεια. Διάβαζα τις αναρτήσεις της τακτικότατα και την τιμούσα με «καρδούλα» για τις «υπερβάσεις» που πραγματοποιούσε κάθε φορά που μοιραζόταν μαζί μας ένα σωρό λεπτομέρειες από την προσωπική της ζωή. Η Μάνια Τέκου, βλέπετε, μπορεί να μην έφυγε πλήρης ημερών, αλλά έφυγε πλήρης εμπειριών. Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς! Τους μεγάλους μεγάλους πολιτικούς και επιστήμονες που βρέθηκαν στο διάβα της και την καθοδήγησαν στην καριέρα της ως οικονομολόγου; Τις προσωπικές σχέσεις που έχτιζε μαζί τους; Τις συνταγές μαγειρικής που αντάλλασσε μαζί τους; Τον σύζυγό της, τον Bruno, που τώρα, στο ώριμα χρόνια του θα έπαιρνε pro bono θέση στα Ηνωμένα Έθνη στη Γενεύη; Τα παιδιά της, τους δύο γιους της, που φοιτούσαν σε Ivy League πανεπιστήμιο ο ένας και στο Cambridge ο άλλος; Τον πρώτο της έρωτα, έναν Κενυάτη που βρήκε τραγικό θάνατο λίγο πριν τον γάμο τους; Το γραφείο της εταιρείας της στην Κηφισίας, αυτό που τον τελευταίο χρόνο είχε πληρώσει προκαταβολικά μισθούς έξι μηνών και διατελούσε υπό καθεστώς εξ αποστάσεως εργασίας για την προστασία της υγείας όλων; Βλέπετε, η Μάνια Τέκου ήταν μια gauche caviar περσόνα που τη θαύμαζε κάποιος για τον μετριοπαθή λόγο της και την ισόρροπη αντιμετώπιση ακόμα και των πιο ακραίων καταστάσεων. Δεν έκανε ποτέ χρήση διχαστικού λόγου και δεν σχολίαζε ποτέ την καθημερινότητα με τα αντανακλαστικά κάποιου που βρίσκεται μοιρολατρικά δεμένος στο άρμα του καθημερινού δράματος και θεάματος. Η Μάνια Τέκου υπερίπτατο των καθημερινών, που τα σχολίαζε μόνο εξ αντανακλάσεως, όπως αυτά αντηχούσαν στις ατραπούς του νου της, με τις προσλαμβάνουσες που είχε από τον χώρο της λογοτεχνίας, της ιστορίας, της πολιτικής, και της οικονομίας. Η Μάνια Τέκου ήταν μια éminence grise και ως τέτοια ασκούσε υψηλή εποπτεία· κινούσε τα νήματα της ποταπής καθημερινότητας, ή αυτό πίστεψαν ουκ ολίγοι συνδαιτημόνες μας σε αυτό το ιδιότυπο τραπέζι των social media.

Επιτρέψετε μου να σας πω ότι αυτό που πείραξε τους περισσότερους ήταν, όχι ότι η Μάνια Τέκου υπήρξε ένα φέικ προφίλ, αλλά το ότι υπήρξε ένα φέικ προφίλ που τους ξεγέλασε. Όχι γιατί τους ξεγέλασε και πόνεσαν με τον θάνατό της, που αναμφισβήτητα συνέβη και αυτό, αλλά γιατί τους έδειξε τη μαγεία (βλ. Φώουλς), έστω και περιορισμένα και όχι τόσο περίτεχνα, αυτής της αναστολής δυσπιστίας που χαρακτηρίζει τη λογοτεχνία· οι περισσότεροι όμως έπεσαν θύματα του εγώ τους και μέμφθηκαν τον εαυτό τους που δεν την είχαν ξεσκεπάσει. Γιατί οι άνθρωποι, για να παραλλάξω τον αείμνηστο Σταύρο Τσιώλη, δεν συγχωρούν, όχι μόνο αυτούς που από έρωτα έχουν εκπέσει, αλλά, πρωτίστως, τον εαυτό τους ειδικά όταν αφήνεται και γίνεται πιόνι στην πένα κάποιου.

– à bientôt, Mania Tekou.

Παρακολουθώ καθημερινά την πορεία των εργασιών για την αποκόλληση του EVER GIVEN, του προσαραγμένου πλοίου μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων που βρίσκεται σχεδόν στο ίδιο σημείο για έκτη συνεχόμενη ημέρα. Διαβάζω για τις οικονομικές επιπτώσεις του ατυχήματος αλλά αυτό που μου κεντρίζει το ενδιαφέρον είναι η αθρόα παραγωγή meme και γελοιογραφιών με θέμα την προσάραξη του πλοίου. Τι ακριβώς είναι αυτό που υποκινεί εκατομμύρια ανθρώπους να παρακολουθούν καθημερινά το ακινητοποιημένο πλοίο μέσω των φωτογραφιών που δημοσιεύονται σε όλα τα μεγάλα μέσα; Προσέξτε μια λεπτομέρεια: παρακολουθούμε μια απαράλλακτη, στατική εικόνα. Το πλοίο δεν έχει γείρει για να αναμένουμε τη στιγμή της θεαματικής βύθισης του· το πλοίο δεν φλέγεται· το πλοίο δεν θαλασσοδέρνεται μεσοπέλαγα ακυβέρνητο. Το πλοίο παραμένει ακίνητο. Επιπροσθέτως, δεν κινδυνεύουν ούτε ανθρώπινες ζωές, ούτε μη ανθρώπινες ζωές, ούτε επίκειται κάποια μεγάλη οικολογική καταστροφή –παράγοντες που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν το αδιάλειπτο ενδιαφέρον προς την κατάσταση του πλοίου. Άρα τι συμβαίνει;

Μια απλοϊκή ερμηνεία θα μπορούσε να σχετίζεται με το κωμικό στοιχείο της προσάραξης: ένα πλοίο 400 μέτρων ξεφεύγει από τον έλεγχο του πληρώματος αλλά και των ηλεκτρονικών βοηθημάτων που καθοδηγούν τον διάπλου του και καταλήγει κολλημένο στην άμμο διακόπτοντας την κίνηση σε έναν κομβικό δίαυλο του πλανήτη. Ο καθένας μπορεί αυτό να το βρίσκει διασκεδαστικό αλλά και κυρίως ανακουφιστικό για τον πολύ απλό λόγο ότι, τελικά, ακόμα και σε αυτή την κλίμακα όπου διακυβεύονται δισεκατομμύρια, shit happens. Επιπρόσθετα, όταν δεν απειλούνται ζωές, ή δεν επίκειται κάποια οικολογική καταστροφή, δημιουργείται άπλετος –και δη ηθικός– χώρος για σκωπτικά και περιπαικτικά σχόλια. Η εξήγηση, κάλλιστα θα μπορούσε να βρίσκεται πίσω από έναν τέτοιο συλλογισμό, αλλά ενδέχεται να συμβαίνει και κάτι βαθύτερο. Το προσαραγμένο πλοίο φαίνεται ότι ακουμπάει μια πολύ ευαίσθητη χορδή γιατί σήμερα, μετά από έναν και πλέον χρόνο στασιμότητας, ανάγεται σε σύμβολο μιας οικουμενικής κατάστασης. Το προσαραγμένο πλοίο ανάγεται σε σύμβολο μιας αέναης προσπάθειας αποκόλλησης και επανεκκίνησης· μιας προσπάθεια ίασης του εμφράγματος που έχει παραλύσει κάθε δραστηριότητα και έχει οδηγήσει τις ζωές δισεκατομμυρίων σε τέλμα. Το EVER GIVEN ανάγεται σε σύμβολο που αποκρυσταλλώνει τις σκέψεις και την ψυχολογία των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη πιο εύγλωττα και πιο παραστατικά από κάθε άλλη περισπούδαστη ανάλυση. Θα τολμούσα να πω ότι το πλοίο ανέρχεται, μέρα με την μέρα, στο στάτους ενός ιδιότυπου «Truman Show» όπου δισεκατομμύρια άνθρωποι το παρακολουθούν ακινητοποιημένοι, ακινητοποιημένο, μέσα από τις οθόνες των κινητών, των υπολογιστών, και των τηλεοράσεων τους να στέκεται κατάτι λαβωμένο, αλλά ακόμη ζωντανό, με ημερομηνία επαναφοράς σε μια κανονικότητα που διαρκώς παραπέμπεται στις καλένδες.

Στον απόηχο της χθεσινής φιέστας ας επισημανθεί, τόσο στους επικριτές της όσο και στους πιο ένθερμους υποστηρικτές της, ότι και με κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, η κ. Αγγελοπούλου θα ήταν η διοργανώτρια και χρηματοδότρια, και άρα εκείνη που θα είχε τον τελευταίο λόγο πάνω στην αισθητική (και όχι μόνο) των δρώμενων. Έχουμε εισέλθει πλέον στην περίοδο που οι ιδιώτες –άλλοτε ως κοινωφελή ιδρύματα και άλλοτε ως φυσικά πρόσωπα– είναι αυτοί που θα ανταγωνίζονται άλλους ιδιώτες για την αισθητική (και όχι μόνο) των κοινών.