Author: Θωμάς Ξωμερίτης

Πρόχειρος μειοδοτικός διαγωνισμός για υπηρεσίες καθαριότητας και κάθε λίγους μήνες αλλάζουν οι καθαρίστριες. Προάσπιση του δημοσίου συμφέροντος από αλόγιστες σπατάλες. Κοιμούνται έτσι ξένοιαστα οι Έλληνες φορολογούμενοι. Αυτή τη φορά, ανάθεση σε εταιρεία που διαθέτει μία καθαρίστρια για έξι ορόφους. Συστηθήκαμε τις προάλλες.

Έχει περάσει τα εξήντα, γλυκό κι ήρεμο πρόσωπο, χαμογελαστή. Ελληνίδα.

Πλησίαζε η ώρα να σχολάσω σήμερα, ελάχιστοι στον όροφο στα γραφεία, άντρες οι περισσότεροι. Από έξω ακούστηκε ο ήχος από την πορεία. Γυναικείες φωνές, συνθήματα. Μπερδεύονταν στη βοή.

Φεύγοντας τη χαιρέτησα. «Αντίο Μαρία!», είπα δυνατά να με ακούσει, καθώς περίμενα τον ανελκυστήρα.

Βγήκε από το γραφείο που καθάριζε και με ρώτησε αν θα πήγαινα κάπου για το τριήμερο. Στην απάντησή μου, ρώτησε εκ νέου αν ξέρω τον Αϊ Γιώργη. Χαμογέλασε, προσθέτοντας ότι είχε έναν φίλο στον Αϊ Γιώργη.

Γέμισαν τα άδεια γραφεία, ο όροφος. Από αυτό που είπε – γέμισαν από «φίλο». Ξεκάθαρο.

«Είναι όμορφα εκεί», πρόσθεσα με χαρά, κρατώντας την πόρτα του ασανσέρ. Κούνησε το κεφάλι με κατάφαση και συνέχισε να χαμογελάει. Ξαναμπήκε στο γραφείο να τελειώσει το καθάρισμα.

Ave Maria!

πρόσφυγΚάνω ένα γρήγορο υπολογισμό, μέτρηση με τα δάκτυλα, και καταλήγω ότι έχω ζήσει σε είκοσι τρία σπίτια. Ίσως κάποιο έμεινε εκτός, όχι από τα πρώτα μου χρόνια αλλά κάποιο ξεχασμένο στη νεανική βιασύνη. Στρατιωτικός ο πατέρας μου, η παιδική ηλικία μια διαρκής μετακόμιση. Κούτες και κιβώτια στην αρχή του καλοκαιριού, εγώ σπινταρισμένος και ενθουσιασμένος ανάμεσά τους. Η αδρεναλίνη στο κόκκινο, ο αποχαιρετισμός σε συμμαθητές και φίλους ήταν η χαρά μου.

Κεκτημένη ταχύτητα μέχρι την ενηλικίωση που ύστερα με τράβηξε πιο πέρα. Σε μερικά σπίτια έζησα με συντρόφους σε κάποια μόνος. Έχω την αίσθηση, σιγουριά περισσότερο, ότι αν μου δέσουν τα μάτια σε ένα από αυτά, με τη βοήθεια μνήμης του κορμιού που έμαθε με επαναλήψεις κινήσεων, θα μπορέσω να βρω το δρόμο μου στα τυφλά.

Έχουν δύναμη τα σπίτια πάνω μας, το έμαθα και αυτό με τα χρόνια, αφήνουν αποτύπωμα στη ζωή μας. Στη σιωπή νιώθεις τη δύναμή τους, οι παλιές σκέψεις και οι συνομιλίες, δικές μας και άλλων, κρυμμένες μέσα στη σιωπή τους. Αιχμάλωτες και ορφανές, σε τοίχους όπως παλίμψηστα ή στον αέρα των δωματίων όπως φαντάσματα.

Πριν την τελευταία μετακόμιση και επιστροφή, πέρασα τη νύκτα στο άδειο διαμέρισμα. Μόνα έπιπλα το κρεβάτι, το κομοδίνο, μια συρταριέρα και τρεις καρέκλες που υπήρχαν εκεί με την ενοικίαση. Ένας φίλος που βοήθησε στο τελικό συμμάζεμα κοίταξε το διαμέρισμα άδειο και μου πρότεινε να περάσει την τελευταία νύχτα εκεί. Να μην είμαι μόνος, είπε, σε αυτήν τη θλίψη. Αρνήθηκα, προσδοκούσα να ήμουν μόνος την τελευταία νύκτα. Ηχείο ένα άδειο σπίτι, αφουγκράζεσαι στη σιωπή, ξύπνιος ή σε όνειρο. Τελευταίος ύπνος πριν παραδοθεί το κλειδί στη θυρωρό. Δεν θυμάμαι τί ονειρεύτηκα, αν ονειρεύτηκα.

Μπορεί και τίποτα. Όπου γη και πατρίς, wherever Ι lay my hat.

Πριν χρόνια βρέθηκα παρκαρισμένος έξω από διαμέρισμα στο οποίο είχα ζήσει, άλλα τόσα χρόνια και περισσότερα πιο πίσω. Λιακάδα και κρύος απριλιάτικος καιρός, κοιτούσα το διαμέρισμα του πάνω ορόφου, το παράθυρο. Θυμόμουν τη σιλουέτα πίσω από τις γρίλιες σαν άκουγε τον ήχο της μηχανής του αυτοκινήτου μου. Ερχόταν στο παράθυρο να βεβαιωθεί ότι ήμουν εγώ, ότι είχα φτάσει ασφαλής, ιδιαίτερα σαν το είχε στρώσει – χειμώνας. Αγχωνόταν που οδηγούσα με χιόνι, δεν ήμουν μαθημένος έλεγε (ακόμα δεν είμαι, μισώ το χιόνι). Κοιτώντας τη γρίλια έφερα στο μυαλό μου αυτό που μου είχε πει άλλος φίλος, Έλληνας, για τη διαφορά μεταξύ Ελλήνων και Αμερικανών – χρόνια πριν βγει η ανακύκλωση. Ότι οι Έλληνες επιστρέφουμε το μπουκάλι της μπύρας στο μπακάλη ενώ οι Αμερικανοί πετούν το κουτί στα σκουπίδια. Φαντάσματα πλέον και οι δικές του οι σκέψεις, ποιος ξέρει ποιά σπίτια στοιχειώνουν. Στο διαμέρισμα μπροστά μου, οι δικές μας οι συζητήσεις, οι σκέψεις, από τότε, ένα μαζί με (- πόσων; – ) αγνώστων που ακολούθησαν και θα συνεχίσουν να ακολουθούν.

Πεπραγμένα και μη αναστρέψιμα. Το βλέμμα μου άφησε τη γρίλια στο παράθυρο και γλίστρησε προς τους κάδους των σκουπιδιών στη γωνία του πάρκινγκ. Το πρωί που μετακομίζαμε, Ιούνιος, αρχή καλοκαιριού, βγήκα να πετάξω κάτι πράγματα. Και ήταν η πρώτη φορά που μου κίνησε η περιέργεια να τρυπώσω πίσω από το συγκρότημα ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων που μέναμε. Βγήκα σ’ ένα βαθούλωμα της γης σαν πλατύ αυλάκι, αντιπλημμυρικό έργο, μια μικρή πράσινη κοιλάδα που έβγαζε σε λιβάδι ανάμεσα στα ελεεινά developments. Ψευδαίσθηση απλωσιάς και από χρόνια γνώριμου, μίλια μακριά από τη suburbia. Ανυποψίαστος όλο αυτόν το καιρό για την ύπαρξη του λιβαδιού, κράτησα την εικόνα και την εντύπωση δική μου. Δεν του μίλησα, δεν ήθελα να τη χαλάσω με μοιρασιά. Κάτι για το οποίο μετάνιωσα.

…πικρή στη φούχτα μου η γαλήνη.

Διάβασα για μια φυλή Ιθαγενών Αμερικανών στον Ισημερινό, τους Τζάμα-Κοάκι οι πρόγονοι των οποίων έφτασαν τον τρίτο αιώνα π.Χ. σε κοιλάδα που ανοίγει προς τη θάλασσα, τον Ειρηνικό. Η κοιλάδα βρίσκεται δυτικά από το ηφαίστειο Πιτσίντσα στους πρόποδες του οποίου είναι χτισμένο το σημερινό Κίτο. Το 90 μ.Χ. όταν το ηφαίστειο εξερράγη και σκέπασε τα πάντα – ποτάμι, οικισμούς και καλλιέργειες – με τέφρα, αυτοί έσωσαν όσα μπόρεσαν και εγκατέλειψαν τα σπίτια τους. Κατέφυγαν σε πλαγιές στα γύρω βουνά όπου η βροχή ξέπλυνε γρήγορα τη στάχτη ή κατέληξαν πρόσφυγες για αλλού σε μέρη που ζούσαν άλλες κουλτούρα. Η γη τους είχε καταστραφεί, αφιλόξενη και στέρφα για τρεις αιώνες. Οι τρεις αιώνες χωρισμού χωράνε δώδεκα γενιές ανθρώπων, ίσως παραπάνω. Οι απόγονοί τους επέστεψαν παρά το κενό 300 χρόνων και το δηλητήριο της τέφρας. Οι αρχαιολόγοι διαπίστωσαν ότι ξανάφτιαξαν τη ζωή τους με συνήθειες ίδιες, ξανάχτισαν σπίτια στα ίδια μέρη.

Έντονη η πρώτη μου ανάμνηση στο σπίτι που γεννήθηκα, στο πατρικό στην Κέρκυρα. Πιο παλιά δεν με σηκώνει η μνήμη. Θυμάμαι το δωμάτιο, τον εαυτό μου σε κρεβάτι, δίπλα μια ξύλινη ραφιέρα. Εικόνα την οποία επιβεβαιώνει η μητέρα μου. Τα πάντα ακίνητα πλην ενός μόνο στοιχείου που είχε όμως παγιδέψει το βλέμμα μου. Η αχτίνα φωτός πάνω από το κρεβάτι και μέσα της, η μόνη κίνηση, η σκόνη, η πληθώρα κόκκων που στροβιλίζονταν λαμπροί. Αυτό δεν το θυμάται η μάνα μου.

Μόλις εκκολαφθεί ένα χηνάκι ακολουθεί ό, τι πρωτοπιάσει το βλέμμα του να κινείται. Αρχίζει κυνηγητό πίσω από την κίνηση που ίσως είναι η βιολογική του μητέρα, το πιθανότερο, ίσως όχι. Η «εγχάραξη» όπως την περιέγραψε ο αυστριακός Konrad Lorenz.

Η σπηλιά του δωματίου, η μητέρα, η πατρίδα. Το φως του ήλιου εισβάλει, η αχτίνα πυρπολεί κόκκους σκόνης που κινούνται, ο καθένας στο δικό του τρέξιμο. Όμορφο και ελεύθερο. Φαινομενικά. Το στροβίλισμα των κόκκων ονομάζεται κίνηση Μπράουν και ακολουθεί αυστηρά νόμους φυσικούς. Καμία ελευθερία, απλή σκόνη.

Από τις φωτογραφίες του Γιάννη Μπεχράκη υπάρχει μια, αυτή σ’ έναν προσφυγικό καταυλισμό, βράδυ. Φωτιές μπροστά από κακοστημένα καταλύματα και από πάνω το φεγγάρι σε καθαρό ουρανό. Δεν είναι από τις φωτογραφίες του που μας σέρνουν πρόσωπο με πρόσωπο με την τραγωδία και τον πόνο, πόνο ανέγνωρο για τους περισσότερους (εύχομαι να παραμείνει έτσι). Η συγκεκριμένη φωτογραφία συνειδητά αμβλύνει τη σκληρότητα του προσφυγικού βιώματος ώστε να  μπορέσουμε να σταθούμε δίπλα ήρεμα με τα δικά μας βιώματα.

Το δωμάτιο, η μητέρα κι εγώ στο κρεβάτι. Η χαρούμενη κίνηση των κόκκων, μια υπόσχεση αυτονομίας. Πρέπει να άπλωσα το χέρι να κρατήσω, όπως κάνουν τα μωρά ή να γέλασα. Παρέμεινε υπόσχεση καθηλωμένη σε ζωή in between, στο ενδιάμεσο μετακομίσεων από σπίτι σε σπίτι. Το χέρι άδειο. Άδειο και το πατρικό διαμέρισμα σπασμένο σε δώδεκα κομμάτια. Σε άλλο τόπο με πάει η θύμηση και αλλού με φέρνει μια συμβολαιογραφική πράξη. Πίσω δεν γυρνάς, έχει αλλάξει ο τόπος αφού περισσότερο άλλαξες εσύ. Μαθαίνουμε στον πόλεμο, στο εμπόδιο και στην ανατροπή. Όπως του Οδυσσέα, ο τόπος βουλιάζει γύρω μας στην επιστροφή και εμείς θα σηκώσουμε όπλο να σταθούμε για να μη βυθιστούμε μαζί του.

Όπως και οι Ινδιάνοι Τζάμα-Κοάκι. Γύρισαν στο τέλος σε αυτό που κράτησε η μνήμη πατρίδας, δώδεκα γενιές κομμάτια. Αλλά τί κι αν επέστρεψαν, τί κι αν βρήκαν τα παλιά ιερά πάνω στους λόφους της κοιλάδας; Η μεγάλη αλλαγή είχε γίνει. Από τα ειδώλια που έφτιαχναν με την νέα αρχή πολλά κρατούσαν ασπίδες κι ακόντια ή ήταν στολισμένα με κομμένα κεφάλια-τρόπαια.

Η εξορία μαθαίνει στον πόλεμο.

Η υπόθεση με το Γεωργιάδη έχει ενδιαφέρον, όπως κρεμμύδι με πολλά στρώματα. Μας δίνει την ευκολία να κλαίμε με οργή. Εξάλλου στον πυρήνα της ιστορίας βρίσκεται το trafficking.

Πολλά όμως τα στρώματα του κρεμμυδιού, πριν το κέντρο:

ο Γεωργιάδης έκανε σεξ με άτομα του ίδιου φύλου (νόμιμο στην Ελλάδα),

ο Γεωργιάδης έκανε σεξ με άτομα άνω των 15 ετών (νόμιμο στην Ελλάδα εφόσον είναι συναινετικό),

ο Γεωργιάδης έκανε σεξ με αμοιβή με άτομα 15 έως 18 ετών (μη συναινετικό εφόσον το άτομο δεν είναι ενήλικο για να διαχειριστεί με ωριμότητα το κίνητρο της αμοιβής – με βάση αυτό καταδικάστηκε για ασέλγεια),

ο Γεωργιάδης είναι δεξιός (νόμιμο στην Ελλάδα).

Κατάπτυστος στα σίγουρα ο Γεωργιάδης. Έκανε χρήση ασυλίας σε μια χώρα που μαστίζεται από εμπορία προσώπων.

Αν αφαιρέσουμε τα άνω στρώματα του κρεμμυδιού και μείνουμε στον πυρήνα, το trafficking, διερωτώμαι πόσοι από αυτούς που κλαίνε με θυμό θα εξακολουθούσαν το ίδιο γοερά με την αναφορά σε μια ενήλικη γυναίκα, από την ανατολική Ευρώπη, θύμα του trafficking.

Είναι τόσο ασυνήθιστο στη χώρα μας; Ελάτε στη γειτονιά μου.

Αυτό που θυμάμαι είναι τόσους και τόσους να χαμογελάνε, να βρίσκουν χιούμορ στο «Προσεχώς Βουλγάρες».

Εκτός αν στα χρόνια που πέρασαν ξύπνησαν συνειδήσεις. Τι να πω, στην προκειμένη περίπτωση τα δάκρυα είναι γνήσια και όχι κροκοδείλια. Και σίγουρα όχι αποτέλεσμα καμουφλαρισμένων φοβιών, όπως τα στρώματα ενός κρεμμυδιού.

Δύο ευρώ έδωσα, ένα λεπτό χρειάστηκε με τη πένσα να ανοίξει και να περάσει το δρομέα του φερμουάρ στο μπουφάν. Μου είχε μείνει στα δάχτυλα στην προσπάθεια να κουμπωθώ στο κρύο. Χαμογέλασε. Μελαμψός και Νοτιοασιάτης. Μπαγκλαντές, σκέφτηκα, οι ραπτομηχανές στους πάγκους στο ψιλικατζίδικο/ραφείο. Από ανοχύρωτη χώρα. Θυμήθηκα – η πρόσφατη πυρκαγιά στη Ντάκα. Οι ραπτομηχανές – ξανασκέφτηκα και ξαναθυμήθηκα.

Ο Αμινούλ Ισλάμ ήταν συνδικαλιστής στα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας του Μπαγκλαντές. Όταν ο ελάχιστος μισθός ανέβηκε στα 36 δολάρια μηνιαίως, από τα 20, ο Ισλάμ επέμεινε να κινητοποιεί τους εργαζόμενους για πρόσθετες, αναγκαίες, αυξήσεις. Συνελήφθη, βασανίστηκε και κατηγορήθηκε ότι υποκινεί βία. Βρέθηκε δολοφονημένος τον Απρίλιο του ΄12.

Στις εταιρείες ρουχισμού που κατασκευάζουν εκεί, η Walmart, η Η&Μ, η Tommy Hilfiger…

Το Νοέμβρη της ίδια χρονιάς πυρκαγιά στο εργοστάσιο Tazreen Fashions έκαψε 112 εργάτες. Στις 24 Απριλίου του 2013 η κατάρρευση της Rana Plaza, οκταόροφου κτιρίου με πέντε κλωστοϋφαντουργικές μονάδες, σκότωσε 1.134 και τραυμάτισε 2.500. Η 9/11 του Μπαγκλαντές.

Όσο αυστηρότερα τα εργασιακά και περιβαλλοντικά κριτήρια στη βιομηχανική παραγωγή που επιβάλει μια χώρα, τόσο λιγότερο ανταγωνιστικές οι εξαγωγές της. Κερδίζεις σε ανταγωνιστικότητα βάζοντας έκπτωση στους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κανόνες για την παραγωγή στη χώρα σου. Πιπίλα το “level playing field”, o μέγας παγκόσμιος κανών. Σημασία έχει παιχνίδι με όρους ανταγωνισμού, ιερό δισκοπότηρο ο «ανταγωνισμός επί ίσοις όροις». Πέναλτι στο dumping, στις επιδοτήσεις, στην πλεονάζουσα παραγωγή αλλά όχι στις συνθήκες εργασίας, στα χαμηλά μεροκάματα, στη ρύπανση αέρα και υδάτων. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου αποφασίζει μόνος. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας και οι διεθνείς συμβάσεις για το περιβάλλον και τα εργασιακά παίζουν αλλού. Ανάμεσα, πόρτα κωφών.

Το level playing field δεν χρεώνει χαμένες ζωές στο κόστος ενός πουκάμισου αλλά δικαίως και ευτυχώς οι αγορές αυτορυθμίζονται. Κάτω από το χαλί σπρωγμένες πραγματικότητες, το χαλί πατιέται και στρώνει, παραγωγή και εμπόριο παίζουν στα ίσα με κανόνες. Ευ αγωνίζεσθαι.

Αλλά ύστερα από τη δολοφονία του συνδικαλιστή και τα μαυσωλεία στο Tazreen Fashions και στη Rana Plaza, σκοντάψαμε στον όγκο που κρύβαμε. Αναμενόμενη η αντίδραση και στις 15 Μαΐου του ’13 υπεγράφη συμφωνία για την Πυρασφάλεια και την Ασφάλεια Κτιρίων, η Accord on Fire and Building Safety, στην οποία συμμετείχαν παγκόσμιοι οίκοι ένδυσης, έμποροι λιανικής πώλησης και συνδικάτα. Δεσμευτική και διάρκειας πέντε ετών με στόχο την ασφαλή βιομηχανία έτοιμου ενδύματος στο Μπαγκλαντές. Ανεξάρτητοι έλεγχοι, δημοσιεύσιμες εκθέσεις, κεφάλαια για αποκατάσταση, εκλεγμένες επιτροπές υγείας και ασφάλειας, κατάρτιση εργαζομένων. Επιπρόσθετα, στις αρχές του ’14, ο ελάχιστος μισθός των εργατών ανέβηκε στα 65 δολάρια το μήνα. Σαν από μηχανή θεός το φάντασμα του δολοφονημένου Ισλάμ.

Πάνω από 200 φίρμες υπέγραψαν τη συμφωνία, πολλές ευρωπαϊκές όπως η H&M, η Carrefour, η Benetton, η Lidl. Αρκετές αμερικανικές, με τη δικαιολογία ότι τα δικαστήρια των ΗΠΑ μπορούν να καταλήξουν σε αστική ευθύνη του εμπόρου λιανικής έφτιαξαν δική τους, την Alliance for Bangladesh Worker Safety. Η συμφωνία απέδωσε, τα βιομηχανικά ατυχήματα σε εργοστάσια παραγωγής για εταιρείες της συμφωνίας σημείωσαν πτώση. Το Μπαγκλαντές μπορεί πλέον να θεωρηθεί η ασφαλέστερη από τις τρίτες χώρες με ανθηρό τον τομέα παραγωγής έτοιμου ενδύματος. Δόθηκαν αποζημιώσεις. Η τραγωδία της Rana Plaza τάραξε συνειδήσεις για τις συνθήκες εργασίες αλλού μιας παγκοσμιοποιημένης παραγωγής. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Η συμφωνία όμως έχει προσωρινό χαρακτήρα με τρία χρόνια ανανέωσης, η τραγωδία ξεχνιέται, οι συνειδήσεις ξεθωριάζουν και πολλές πολυεθνικές δείχνουν απρόθυμες να δεσμευτούν περαιτέρω. Και υπογείως από τη συμφωνία το bypass πληθώρας υπεργολαβιών, υπεργολαβίες που δεν καλύπτονται από αυτή και δίνουν τζίρο δισεκατομμυρίων.

Φιλόδοξη χώρα το Μπαγκλαντές. Θέλει να είναι το παγκόσμιο κέντρο παραγωγής έτοιμου ενδύματος. Ταυτόχρονα περιμένει αναβάθμιση σε χώρα μεσαίου εισοδήματος. Εγγυημένη η ενδυνάμωση της μεσαίας τάξης στο Μπαγκλαντές που θα οδηγήσει η αναβάθμιση; Όχι απαραίτητα καθώς επιθυμητό τα ημερομίσθια να παραμένουν χαμηλά. Στόχος η προώθηση των εξαγωγών σε είδη ένδυσης, ένεση τεστοστερόνης ώστε να φτάσουν τα 50 δις ετησίως το 2021. Για την ώρα εκμεταλλεύεται τους χαμηλούς δασμούς στις εξαγωγές προς ανεπτυγμένες χώρες που απορρέει από το καθεστώς του ως λιγότερο αναπτυγμένης χώρας. Είναι αξιοσημείωτο ότι το Μπαγκλαντές έχει επενδύσει σε τριανταεπτά προγράμματα δημόσιων και ιδρωτικών πανεπιστημίων, που παράγουν πτυχιούχους σε τεχνολογίες αιχμής και στα οικονομικά του τομέα.

Το πρώτο «σύγχρονο» εργοστάσιο ιδρύθηκε στο Derby της Αγγλίας το 1721.  Έφτιαχνε νήμα από μετάξι. Ακριβώς τρεις αιώνες πριν τον προβλεπόμενο θρίαμβο του Μπαγκλαντές.

Μας γήτεψε η δύναμη του εργοστασίου. Άλλους με φόβο όπως τον D. H. Lawrence, άλλους με ρομαντισμό όπως τον Whitman. Φετίχ μας το ατσάλι μέσα απ’ το φακό της Margaret Bourk-White και οι μύες μιας αγωνιζόμενης εργατικής τάξης ιδωμένοι με σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Ο ίδιος ρομαντισμός και φετίχ όπου κλείδωσε ο εθνικισμός και η προπαγάνδα του Τραμπ, ο μεγαλοϊδεατισμός μιας παλιάς Αμερικής από δίχως κρίση ψηφοφόρους που τυφλά αγνοούν τις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας και τη διάσπαρτη γεωγραφία στην παραγωγή και διανομή αγαθών.

Το πρόβλημα δεν είναι η παγκοσμιοποίηση, μου αρέσει η υπόσχεση Γης δίχως σύνορα κι άκρη του Lennon και του Γκάτσου. Θεωρητικά. Πρόβλημα είναι οι άκαμπτες αρχές τις οποίες απαιτεί το διεθνές εμπόριο από την παραγωγή, το level playing field, σε συνδυασμό με το μυωπικό βλέμμα όταν στους ίσους όρους ανταγωνισμού δεν συνυπολογίζεται το κόστος της εξαθλιωμένης εργασίας, της άνευ όρων περιβαλλοντικής υποβάθμισης και όλα όσα ανέχονται πολλές κυβερνήσεις προκειμένου να πιάσουν αναπτυξιακούς στόχους μέσω «ανταγωνιστικών» εξαγωγών. Μερική η θεραπεία μέσω εθελοντικών σχημάτων ύστερα από τύψεις κοινωνίας των πολιτών ή μονομερώς μέσω παραχωρήσεων προτιμησιακών καθεστώτων από αναπτυγμένες χώρες προς  τρίτες που έχουν προσχωρήσει σε συμβάσεις για το περιβάλλον ή τα εργασιακά. Ουσιαστικά εθελοντισμός με χροιά ελεημοσύνης που καθιστά μη αποτελεσματικές μακροπρόθεσμα πρωτοβουλίες όπως η συμφωνία για την ασφάλεια στο Μπαγλαντές.

Η προσήλωση, ευλάβεια και δόγμα, είναι που εξακολουθεί να κρατά κλειστή την πόρτα των κωφών. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Περασμένα τα χρόνια της ξιπασιάς του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, τα πριν την κρίση του ΄08 όταν πούλαγε μπουλντόζα για δρόμο ευημερίας μέσα από διαρκή απελευθέρωση και ανάπτυξη για τους μη ισχυρούς. Μέσα από τη νεκρή πλέον DDA – την Αναπτυξιακή Ατζέντα της Ντόχα – και του υπεραισιόδοξου single undertaking. Όσοι επιβιβάζονταν στο εξπρές θα κέρδιζαν – δίχως αμφιβολία. Πλούσιοι και διάσημοι, φτωχοί και άσημοι. Αυτή ήταν η πεποίθηση τότε. Τώρα ο WTO λουφάζει σε κέλυφος, αμυνόμενος στην όχθη της Λίμνης της Γενεύης. Με κατά καιρούς χωλαίνουσες διυπουργικές, ζητώντας φιλί ζωής, ανάσα και αιτιολογία ύπαρξης. Το κέντρο δεν βάσταξε, μπούμερανγκ τα αδέσποτα ζητήματα, οι σκόρπιες αρμοδιότητες. Αποβιομηχάνιση στη δύση, ανεργία κι επιστρέφουσα φοβία νέας κρίσης. Στις τρίτες χώρες εξακολουθούν οι άθλιες εργασιακές συνθήκες και η περιβαλλοντική υποβάθμιση. Και η φτώχεια που, παρά τις συνεχείς στατιστικές διαβεβαιώσεις ότι εξαλείφεται αυτό που προσλαμβάνουμε, παντού, είναι το άνοιγμα της ψαλίδας της ανισότητας. Και παντού δυσαρέσκεια. Στο Μπαγκλαντές λαμπρό το παράδειγμα της βιομηχανίας ενδύματος, με τον ανεπαρκή ελάχιστο μισθό και τη συνεχιζόμενη παραβίαση των εργασιακών δικαιωμάτων. Στην «ψηφιακή» Εσθονία λαμπρό το παράδειγμα των 1,3 εκατομμυρίων one-click ευτυχισμένων αλλά μικρό το δάχτυλο να κρύψει ή παρηγορήσει τη χρεωκοπία του Ντιτρόιτ με ανάκαμψη.

Πουκάμισο με το δηλητηριασμένο αίμα του Νέσσου στο κορμί μου, κόκκινη ραφή, αυτανάφλεξη λιθίου. Ποτέ ο κόσμος δεν έδειχνε τόσο κοντά, τον αγγίζω πάνω μου, παντού στο σπίτι, σε πράγματα που συναρμολογήθηκαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Και ποτέ δεν έμοιαζε τόση ανεκπλήρωτη υπόσχεση, να αδειάζει μέσα από την παλάμη μου, όσο στις μέρες που ζούμε.

Μένει η δίευρη σιγουριά, χέρι με χέρι, το ενός λεπτού χαμόγελο σε μελαμψό πρόσωπο. Ίσως Μπαγκλαντεσιανό.

Η είδηση εμφανίστε σιωπηρά την ώρα που αποσυνδέθηκα από το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μου.

Από το Γενικό Επιτελείο Στρατού ανακοινώνεται ότι, ο Στρατιώτης (ΠΖ) Σ. Θ. της Προεδρικής Φρουράς, ευρισκόμενος στη Μονάδα του τις βραδινές ώρες της 21 Φεβρουαρίου 2019, αισθάνθηκε αδιαθεσία και στη συνέχεια διακομίσθηκε άμεσα στο 401 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών (ΓΣΝΑ) όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός του.

Στο μυαλό μου έπαιξε εκείνο το παλιό τραγουδάκι: Wait until the war is over and we’re both a little older…

A little, a bit, a beat.

Oι Έλληνες πεθαίνουν σαν άγνωστοι και οι άγνωστοι σαν Έλληνες. Unborn living, living dead, ζώντες τον εκείνων θάνατον.

Τις Δευτέρες τα σχολεία παραμένουν ανοιχτά και τα παιδιά στην τάξη τους.

The war is over.

If I don’t stand my own ground, how can I find my way out of this maze? – Pink Floyd

Πριν το 2007 οι ροές άμεσων επενδύσεων από την Κίνα σε ΕΕ ήταν μικρές. Τη δύσκολη διετία 2008 με 2010 ελαχιστοποιήθηκαν και από το 2011 άρχισαν να σημειώνουν συνεχή αύξηση, φθάνοντας το 2016 τα 35 δισεκατομμύρια ευρώ. Χαρά σε κάποιες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αλλά φόβοι σε άλλες, «μεγάλες», και στις Βρυξέλλες. Η Κίνα είναι η πάντα Κίνα: υποσημείωση, καχυποψία. Όταν το 2016 πραγματοποιήθηκε η εξαγορά της γερμανικής εταιρείας ρομποτικής KUKA από την κινεζική Midea, κατασκευής οικιακών συσκευών, πολλοί στην Ένωση μίλησαν για χαλινάρι στους Κινέζους.

Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία εξέφρασαν ανησυχία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή από την άκριτη υποδοχή άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) στην ΕΕ και την ανάγκη συστήματος ελέγχου. Το 2017 η Επιτροπή παρουσίασε σχέδιο Κανονισμού για έλεγχο των ΑΞΕ στην ΕΕ προς αποφυγή ενδεχόμενων αρνητικών επιπτώσεων στην ευρωπαϊκή δημόσια τάξη και ασφάλεια, ειδικότερα σε σχέση με τους τομείς της έρευνας, του διαστήματος, των μεταφορών, της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών. Ο έλεγχος μέσω μηχανισμού συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών και Επιτροπής. Ανάλογα μέσα επιστρατεύουν ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία και Ιαπωνία. Κι ενώ η εξαγορά της KUKA από τους Κινέζους έδωσε λαβή για το σχέδιο Κανονισμού, δεν υπήρχε σε αυτό αναφορά στην Κίνα. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα στα ΜΜΕ για την αναγκαιότητα ελέγχου δόθηκε η (ταλαίπωρη ήδη) επένδυση της COSCO στον Πειραιά. Βόλευε αυτό τους ισχυρούς της ΕΕ αφού έδειχνε αδύναμο κρίκο σε πεινασμένο για πολλούς μέλος, έτοιμο να ξεπουλήσει δημόσια περιουσία στον πρώτο ενδιαφερόμενο. Όταν το βασικό ρίσκο που κρύβουν οι ΑΞΕ σχετίζεται πρωτίστως με τους κυκεώνες συγχωνεύσεων και εξαγορών, με εύκολο καμουφλάρισμα της ταυτότητας του επενδυτή και κυρίως με εταιρείες υψηλής τεχνολογίας.

Τα παραπάνω ως τυπικό παράδειγμα δύσκολης διαβούλευσης νομοθετήματος στις Βρυξέλλες. Αναγκαίος ο συμβιβασμός, η εξισορρόπηση της εθνικής κυριαρχίας σε αποφάσεις για επενδύσεις, του εθνικού συμφέροντος απέναντι στο οριζόντιο ενωσιακό καλό. Η τάξη και η ασφάλεια αντιμέτωπες με ύπουλες προθέσεις εκτός της ΕΕ. Ένα από τα χαρακτηριστικά, π.χ., της δυσκολίας είναι η πιθανή διαπλοκή, το μπλοκάρισμα επένδυσης τρίτης χώρας σε ευρωπαϊκό εταίρο από κάποιο κράτος μέλος, προς όφελος δικού του επενδυτή. Η εξέταση στο Συμβούλιο κατέληξε σε λύση συμβιβασμού η οποία προωθήθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ώστε να πραγματοποιηθεί ταυτόχρονη διαβούλευση από Επιτροπή, Συμβούλιο και Κοινοβούλιο. Διαδικασία τριλόγου όπου καταθέτει το Κοινοβούλιο θέσεις, όπως προβλέπει η ιδρυτική Ευρωπαϊκή Συνθήκη ύστερα από την τροποποίηση της Λισαβόνας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναβαθμίστηκε, παίζει θεσμική μπάλα ισότιμα με το Συμβούλιο σε πολλές νομοθετικές πράξεις. Και αν στο Συμβούλιο εκπροσωπείται η φωνή των εθνικών κυβερνήσεων, η εκπροσώπηση στο Κοινοβούλιο γίνεται με απευθείας εκλεγμένους στα κράτη μέλη.

Στις 20 του περασμένου Νοέμβρη, Κοινοβούλιο, Συμβούλιο και Επιτροπή κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία για τον έλεγχο των ΑΞΕ. Σύμφωνα με τα λόγια του Γιούνκερ: «…δεν είμαστε αφελείς θιασώτες του ελεύθερου εμπορίου. Χρειαζόμαστε έλεγχο ..». Λέμε τώρα.

Η σωστή εκπροσώπηση στο Συμβούλιο εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα των εθνικών κυβερνήσεων. Μάχες και αναγκαίες συμμαχίες για να διατηρήσεις θώκο όπου θα στριμώξεις εθνικά συμφέροντα σε ένα οικοδόμημα που υπάρχει θεσμικό δημοκρατικό έλλειμμα – η ειδική πλειοψηφία. Αναγκαία η συνείδηση ότι εκπροσωπείς τον ελληνικό λαό, η γνώση των ζητημάτων και επικίνδυνα τα πυροτεχνήματα. Αναγκαίες και οι ορθές οδηγίες προς τη διοικητική γραφειοκρατία όταν εκπροσωπεί τη χώρα στο Συμβούλιο. Εκεί βρίσκεται μια πρόσθετη συνιστώσα του δημοκρατικού ελλείμματος, οι διάβολοι στις λεπτομέρειες του οικοδομήματος το οποίο ολοένα γιγαντώνεται. Συνεχής επαγρύπνηση, καθώς αν αφεθείς δίχως διαμόρφωση πολιτικής θέσης πολλά συμφωνούνται εν κενώ, διαφορετικά τη διαμορφώνεις κάτω από πίεση. Φορές το παίρνει το ποτάμι, κανείς δεν παίρνει πρέφα. Αλλά σε περιπτώσεις ένα κράτος μέλος θα τα βρει στο μέλλον μπροστά του. Εκτός αν η γραφειοκρατία κάνει δουλειά ανεξέλεγκτα από την πολιτική ηγεσία, εφαρμόζοντας τεχνοκρατικά κριτήρια κι όχι πολιτικά (αυτός είναι και ο ρόλος της). Αν δεν την κάνει πάλι το κενό, πάλι απόφαση για τη χώρα από τους υπόλοιπους.

Από την KUKA στη Βίσση. Πριν κάποιες μέρες έπαιξε η είδηση ότι μετά από «έντονο παρασκήνιο και πιέσεις» η Άννα Βίσση θα συμμετέχει στο ευρωψηφοδέλτιο του Δημοκρατικού Συναγερμού της Κύπρου. Αντίθετα με τους ευρωκράτες που ξέρουν τα συμφέροντά τους, τα στηρίζουν και συμφωνούν σε μηχανισμούς ελέγχου, η δίχως έλεγχο, άκριτη αποδοχή από ψηφοφόρους της συμμετοχής στο ευρωπαϊκό ψηφοδέλτιο τυχαίων προσωπικοτήτων ουδεμία σχέση έχει με τα συμφέροντά τους παρά με τη βλακεία τη δική τους και την ψηφοθηρία των κομμάτων. Όπως ουδεμία σχέση έχουν πολλές προσωπικότητες με τα ευρωπαϊκά παρά με την καριέρα τους και τα δικά τους συμφέροντα. Δεν θίγω κανέναν, αλλά δεν ξέρω κατά πόσο η Βίσση θα μπορούσε να σταθεί στο ύψος των απαιτήσεων θέσης στην Ευρωβουλή, δεδομένης της επίπονης επένδυσης φαιάς ουσίας που ζητά η θέση. Το πιθανότερο η Βίσση, ή κάποιος άλλος άψογος καριερίστας, να μην την έχει – στην επένδυση αναφέρομαι κι όχι στη φαιά ουσία, με την οποία είναι σίγουρα προικισμένη η πετυχημένη στον τομέα της Άννα. Για την Ευρωβουλή χρειάζεται κόπος, γνώση και πολιτικό κριτήριο το οποίο, όποιο κι αν ήταν, μάλλον εγκατέλειψε η Βίσση τότε που έστειλε ένα τελευταίο γράμμα από τη Γερμανία, με το Μίκη, κάποιο απόγευμα στο Άαχεν. Θέλω να αποφύγω γενικές, άκαμπτες κρίσεις αλλά η πρόταση να προστεθεί η Βίσση στο ψηφοδέλτιο του ΔΗ.ΣΥ. απευθύνεται στο θυμικό και όχι στη λογική ψηφοφόρων. Και γενικά παρά την αλλαγή που έφερε η Λισαβόνα, τα κόμματα εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το Ευρωκοινοβούλιο προς επίδειξη ισχύος ενόψει εθνικών εκλογών, όταν ουσιαστικά για σημαντικά νομοθετήματα, όπως άμεσα εφαρμοστέοι Κανονισμοί, η μάχη δίνεται εξολοκλήρου στις αίθουσες και στους διαδρόμους της Αγίας Τριάδας των Βρυξελλών.

Ας ευχαριστούμε λοιπόν το Θεό που φώτισε τη Λισαβόνα να προβλέψει αναβάθμιση του ρόλου των απευθείας εκλεγμένων του Ευρωκοινοβουλίου. Αν δεν ξέρουν τη δουλειά τους, αν δεν μπορούν ή δεν έχουν άποψη στην εκτίμηση, π.χ., του κινδύνου που πιθανά εγκυμονεί η Huawei μέσω επένδυσης σε τεχνολογία της υποδομών δικτύου, φταίνε οι ψηφοφόροι. Είναι δουλειά που απαιτεί άμεση αντίδραση όταν ο τρίλογος φέρνει κάθε δεύτερη μέρα συμβιβαστικά κείμενα με αναθεματισμένες track changes, τα οποία δεν ξορκίζονται τραγουδώντας «κι όμως θα τα βρούμε πάλι». Δουλειά που δεν μπαλώνεται κάτω από το χαλί. Ούτε από την κύπρια Βίσση, ούτε από την αυστριακή Κοντσίτα (δε νομίζω ότι η δεύτερη είναι υποψήφια σε ψηφοδέλτιο της Αυστρίας αλλά στην Ευρωβουλή πάντως έχει βγάλει λόγο). Σοφό το επίσημο fan club της Άννας, το οποίο ανέφερε ότι «σχετικά με άρθρα που γράφτηκαν για υποψηφιότητα της Άννας Βίσση στην Ευρωβουλή, σας ενημερώνουμε πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει». Διπλό τελικά το καλό – και για την τέχνη της μουσικής και για το θεσμό τους Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Κάποτε, δύο φίλοι, γιος και πατέρας βρέθηκαν σπίτι και συζητούσαμε. Ο γιός άνεργος. Μιλούσαν για το τέρας της ΕΕ και τις Βρυξέλλες, με μένος στο οποίο διέκρινα ανταύγειες Χρυσής Αυγής. Τους ρώτησα, μιας και μιλούσαν με τόση σιγουριά, για τους διακριτούς λόγους των θεσμών στις Βρυξέλλες. Ομολόγησαν, κουμπωμένοι, ότι δεν είχαν ιδέα. Διέκοψα τη συζήτηση. Αν δεν θέλουμε να δώσουμε δικαίωμα στους φασίστες να πατήσουν πόδι στην Ευρώπη, τότε τα Καίσαρος Καίσαρι και μετά να παλέψουμε μαζί για τα άλλα, τα όντως άδικα, ανάμεσά τους και η πολιτική λιτότητας που επέβαλε η Γερμανία (είπαμε ισχυρά κράτη μέλη, συμμαχίες και ειδική πλειοψηφία). Πάλη με δύναμη που μας δίνεται εκ των έσω, αποφεύγοντας την αλόγιστη χρήση δικαιωμάτων που καταλήγει σε κενό συμμετοχής, σε ουσιαστική απουσία. Γιατί αν όλα καταρρεύσουν θα είναι αργά.

Δύο φωτογραφίες τραβηγμένες το 1995. Στην πρώτη, η μικρή λίμνη στο Κιτομπακίτο. Σχηματίζεται από τα νερά μιας πηγής στην έρημο Σονόρα, από τις λίγες κατά μήκος του Μονοπατιού του Διαβόλου που ακολουθούσαν παλιά ιεραπόστολοι και χρυσοθήρες. Χωρισμένη πλέον η έρημος στα δύο από το σύνορο Μεξικού – Ηνωμένων Πολιτειών. Η λιμνούλα βρίσκεται εντός της έκτασης Εθνικού Μνημείου, του Organ Pipe Cactus National Monument στην Αριζόνα, με σπάνιους και όμορφους κάκτους. Το Κιτομπακίτο προσφέρει καταφύγιο, άνοιξη και φθινόπωρο, σε μεταναστευτικά πουλιά. Όταν σκοτεινιάσει σμήνη νυχτερίδες ζητούν τροφή πάνω από τα νερά.

Στη δεύτερη φωτογραφία, λίγα μέτρα νότια, το σύνορο. Μια ευθεία γραμμή για εκατοντάδες χιλιόμετρα (η φωτογραφία τραβηγμένη κοιτώντας νοτιοανατολικά: αριστερά ΗΠΑ, δεξιά Μεξικό). Τότε μόνο ένας απλός φράκτης.

Μου άρεσε με την παρέα μου να κατασκηνώνω στο Μνημείο. Στήναμε τις σκηνές σε προκαθορισμένες θέσεις, μόνο εκεί ήταν επιτρεπτό, κατά μήκος διαδρομής που έφερνε γύρο εσωτερικά το Μνημείο, ύστερα από τηλεφωνική κράτηση στους rangers, τους δασοφύλακες. Δύο φορές τη μέρα περνούσε η περίπολος να τσεκάρει αν είμαστε εντάξει – πολυτέλεια τα κινητά τηλέφωνα τότε. Μας προειδοποιούσαν για ανθρώπους που περνούσαν τα σύνορα, πεινασμένοι και διψασμένοι. Δεν ήταν και σπάνιο ν’ ακούσεις στις τοπικές ειδήσεις για κορμιά που είχαν βρεθεί μουμιοποιημένα στην έρημο. Ποτέ δεν είχαμε πρόβλημα, ούτε συναντήσει κάποιον να διασχίζει πεζός την έρημο με προορισμό τη Γιούμα, το Τούσον, το Φοίνιξ ή τα χωράφια.

Το συρματόπλεγμα ήταν κομμένο σε σημεία. Περνούσαμε στο νότο ή στεκόμαστε με το ένα πόδι στις ΗΠΑ, με το άλλο στο Μεξικό. Το έβρισκα διασκεδαστικό. Αναρωτιόμουν αν μας έπαιρνε φωτογραφία κάποιος δορυφόρος και πόζαρα. You know what I mean.

Μικρός, δείχνοντάς μου τη Μεγάλη Άρκτο, ζήτησε η μητέρα μου να κοιτάξω το αστέρι στη μέση της ουράς, στο σπάσιμό της. Με ρώτησε αν δίπλα του, στην έξω μεριά, διέκρινα κάτι άλλο. Είδα ένα δεύτερο άστρο, αδύναμο, μία το ’βλεπα, μία χανόταν. Χάρηκε η μάνα μου. Μου μίλησε για το αστέρι, τη Δοκιμή, μέτρο της δύναμης των ματιών όσων ήθελαν να γίνουν ναυτικοί.

Έφηβος, η όρασή μου παρουσίασε πρόβλημα, περισσότερο στο δεξί μάτι. Συνέχισε να χειροτερεύει, για δεκαετίες, πριν σταθεροποιηθεί. Προσαρμόστηκα και μπορώ να λειτουργώ πρακτικά καθημερινά, πάντα προσέχοντας. Δεν θυμάμαι την τελευταία φορά που μπόρεσα να δω τον Αλκόρ, το αραβικό, επίσημο όνομα της Δοκιμής, δίπλα στο λαμπρότερο Μιζάρ της ουράς της αρκούδας. Φιλαράκια τα δύο αστέρια και στον ουρανό, όχι μόνο στην προβολή τους, δεμένα με ένα έτος φωτός απόσταση. Και πλουσιότερα από όσο εκτιμά το ανθρώπινο βλέμμα, εξάστερη συνάθροιση. Ο Μιζάρ τετραπλό σύστημα, ο Αλκόρ διπλό. Για τον Αλκόρ υπάρχει ένας σκοτεινός μύθος: οι Ιάπωνες λένε ότι όποιος σταματά να τον διακρίνει, πεθαίνει πριν κλείσει ο χρόνος.

Ήταν η μητέρα μου που έστρεψε την προσοχή μου στον ουράνιο θόλο. Στη συνέχεια έμαθα το δρόμο με οδηγό βιβλίο που μου έδωσε. Κατανόησα το λοξό άπλωμά του από τον ουράνιο πόλο προς τον ορίζοντα, προς τους δύο χιαστί κύκλους του ουράνιου ισημερινού και της διαδρομής ήλιου και πλανητών στο Ζωδιακό επί της Εκλειπτικής. Γρανάζια, μετακύλιση εποχών, κάθε γρανάζι το δικό του γύρισμα κι όλα στη θέση τους. Ατέλειες, η περιστροφή της Γης γύρω από τη Γη 23 ώρες και 56 λεπτά, ανατολή κάθε αστεριού 4 λεπτά νωρίτερα κάθε βράδυ, σε 30 μέρες δύο ώρες νωρίτερα, στο χρόνο στα ίσα της. Ανατολή στο ίδιο σημείο, την ίδια ώρα, αλλά νωρίτερα μια μέρα. Αστρική και ηλιακή μέρα, ασυμβατότητα που στο χρόνο κλείνει σε αρμονία (και σε πονοκέφαλο για να μετρήσω με τάξη όλα αυτά στο πλανητάριο του κρανίου μου).

Έξι τα φωτεινά αστέρια στ’ ανατολικά τα χειμωνιάτικα βράδια. Ο Αλδεβαράν, ο Μπετελγκέζ, ο Ρίγκελ, ο Πολυδεύκης, ο Προκύων και ο Σείριος. Κυνηγός και Σκυλιά, Δίδυμοι και Ταύρος, η λαμπρότερη γειτονιά αστερισμών. Ο Μπετελγκέζ βόρεια, στο δεξί ώμο του Ωρίωνα, ο Ρίγκελ στο νότο, στο αριστερό του πόδι. Ο ουράνιος ισημερινός στη ζώνη του. Ο Μπετελγκέζ ερυθρός υπεργίγας, με ακτίνα όσο απέχει ο δικός μας Δίας από τον Ήλιο. Αναστενάζει, πάλλεται, λυγμοί πριν το υπερκαινοφανές μπανγκ του, μέσα στο επόμενο εκατομμύριο χρόνια.

Ατσάλινο και κρύο το φως των άστρων στο μπαλκόνι, μικροσκοπικό εισβάλει μαζικά στο μαύρο του ματιού. Το κεφάλι κουκουλωμένο, η ανεπαίσθητη έλξη τους ανατριχίλα, ηλεκτρισμός στους ώμους του παλτού.

Ο χειμώνας προχωρά, αλλάζει μαζί του ο βραδινός ουρανός. Ο Ωρίωνας φεύγει δυτικά με την παρέα του. Με το μπάσιμο της άνοιξης, έρημος ο ουρανός στην ανατολή. Ένας μόνος ανατέλλει λαμπρός με το νύχτωμα, ο Αρκτούρος, το άλφα του Βοώτη στην προέκταση της ουράς της Μεγάλης Άρκτου. Γίγαντας και αυτός στα τριανταεπτά έτη φωτός, με εικοσιπέντε φορές τη διάμετρο του Ήλιου. Πιο πέρα στην ίδια καμπύλη, ο Στάχυς, το άλφα της Παρθένου, νεολιθικός και έκπτωτος.

Νύχτα του Ιουλίου, στο μεσουράνημα ο Βέγας στη Λύρα, ο Αλτάιρ στον Αετό κι ο Ντενέμπ στην ουρά του Κύκνου – του Σταυρού του Βορρά. Τριάδα ανεμελιάς και σκνίπας. Εγγύηση καλοκαιριού με ουράνια κατακέφαλη σφραγίδα. Παιδιά παίζουν στις πλατείες της Αθήνας, σε χωριά ή σε ταράτσες αιγαιοπελαγίτικων ενοικιαζόμενων. Άγρυπνο το μάτι των γονιών. Το γρανάζι γυρνά και μετακυλά τα καλοκαίρια τους, τα παιδιά μεγάλωσαν, τα άστρα προσπέρασαν.

Χαμηλά στον ορίζοντα ο Αντάρης του Σκορπιού. Ο Σείριος ανατέλλει πριν τον Ήλιο φέρνοντας στη μέρα σκυλίσια λαύρα. Ιούλιος, δάγκωμα και δηλητήριο που καίνε.

Στον αστερισμό του Κύκνου ο Κέπλερ-22, αστέρι απρόσιτο στο γυμνό μάτι. Ο πλανήτης Κέπλερ-22β διπλάσιος της Γης, στην κατοικήσιμη ζώνη – θάλασσα, υδάτινος κόσμος. Ωκεανός όπως του Σολάρις του νου του Λεμ.

Πριν δώδεκα χιλιάδες χρόνια ο Βέγας ήταν ο πολικός αστέρας. Σε δεκατέσσερις χιλιετίες ο Βέγας θα βρεθεί στην ίδια θέση. Έλικες που διαγράφουν μέγιστους κύκλους.

Κλείνουμε με την αναπότρεπτη φθινοπωρινή επιστροφή. Ο Ωρίωνας, ο Σείριος – το μέγιστο α, το άλφα του Μεγάλου Κυνός – οι Δίδυμοι και ο Ταύρος στη βραδινή τους θέση. Στην ανατολή και ο Αρκτούρος, ο Βοώτης στο πόδι πριν το χάραμα.

Φωτοϋποδοχείς στον αμφιβληστροειδή μας, ακόμα και σε άτομα που γεννήθηκαν τυφλά. Βοηθούν να αισθανόμαστε την παρουσία φωτός, ηλιακή μπαταρία του βιολογικού μας ρολογιού. Να ξυπνάμε με το φως, να νυστάζουμε με το σκοτάδι. Υπόγειος ρυθμός σε πείσμα της τεχνητής 24ωρης μέρας που φτιάξαμε στη ζωή μας αφήνοντας τον ύπνο πεινασμένο. Και τα αποδημητικά πουλιά που ταξιδεύουν νύκτα βρίσκουν δρόμο στο ταξίδι από αστερισμούς, το χάρτη που μαθαίνουν να διαβάζουν. Κάποιο δίκιο οι αστρολόγοι, όταν με υπερφίαλο τρόπο μιλούν για τις κλωστές που κρατούν τις ζωές δεμένες με τα άστρα. Δεν ξέρω πολλά για αστρολογία, λίγα μόνο για Διδύμους με ωροσκόπο Δίδυμο. Γνωρίζω όμως τον Ησίοδο που με μάγεψε σαν τον πρωτοδιάβασα (δυστυχώς όχι στο σχολείο), μιλώντας μου για αρχαία τιτανομαχία και σιδερένιο γένος. Για έργα και ημέρες κοπιαστικής ζωής σε ισορροπία, ζωής που κρατούν σε ρίζα άστρα και αστερισμοί. Γυμνοί να σπέρνουμε, γυμνοί να οργώνουμε, γυμνοί να θερίζουμε. Θρεμμένοι με θάνατο, ο Σείριος πάνω από το κεφάλι μας, οι Πλειάδες. Ο Ωρίωνας στη μέση του ουρανού πριν φέξει η μέρα στα μέσα του Σεπτέμβρη, τότε που τα κλήματα πρέπει να είναι τρυγισμένα και όλα τα σταφύλια στο σπίτι…

…Κι όταν, γυρίζοντας ο ήλιος, συμπληρώσει ο Δίας μέρες εξήντα του χειμώνα, τότε ο Αρκτούρος αφήνοντας τις ιερές ροές του Ωκεανού, πρώτη φορά λαμπρά ανατέλλει, μόλις πέσει το βράδυ. Κατόπιν του κι η χελιδόνα, η κόρη του Πανδίονα, με οξύ το λάλημά της, υψώνεται στο φως, σημάδι στους ανθρώπους πως μπήκε η νέα Άνοιξη…*

Δεν γνώριζε η μητέρα μου το γιαπωνέζικο μύθο για τον Αλκόρ, το λιγοστό χρόνο σαν το φως στα μάτια λιγοστέψει κι αυτό. Σε πείσμα της φθοράς, καρφώνουμε τα μάτια στα αστέρια. Όπως ο Oliver Sacks σε κείμενό του τον Ιούλιο του 2015, ένα μήνα πριν πεθάνει, γνωρίζοντας ότι πεθαίνει – my periodic table: Πριν λίγες εβδομάδες, στη εξοχή, μακριά από τα φώτα της πόλης, είδα τον ουρανό όλο «με τη σκόνη των αστεριών» (στα λόγια του Milton). Τέτοιος ουρανός νόμιζα ότι μπορούσε να ιδωθεί μόνο από ψηλά, άνυδρα οροπέδια όπως αυτό της Ατακάμα στη Χιλή (όπου βρίσκονται μερικά από τα ισχυρότερα τηλεσκόπια). Ήταν αυτό το ουράνιο μεγαλείο που με έκανε ξαφνικά να συνειδητοποιήσω πόσο λίγος χρόνος, πόση λίγη ζωή μου απέμενε. Η αντίληψή μου της ομορφιάς των ουρανίων, της αιωνιότητας, ήταν αναπόσπαστη για μένα με μια αίσθηση προσωρινότητας – και θανάτου. Είπα στους φίλους μου Kate και Allen, «Θα ήθελα να δω πάλι έναν τέτοιο ουρανό την ώρα που πεθαίνω». «Θα σε σύρουμε έξω», είπαν.

We’ll wheel you outside…

Σιδερένιοι, τη σκουριά μας μασούν ατσαλένια γρανάζια. Κύκλοι κλείνουν και ξαναρχίζουν, οι τροχοί συνεχίζουν, θόλοι και πόλοι πάνε και έρχονται. Το ίδιο και η χελιδόνα, η κόρη του Πανδίονα.

*Ησίοδος, Έργα και Ημέραι, μετάφραση – επιλογή Δ. Ν. Μαρωνίτης, «Το Ροδακιό», 1995

Το πρωί της Δευτέρας 25 Ιουνίου 1973, όπως κάθε Δευτέρα, ο Mike Moreau πήγε στη δουλειά του. Μιλώντας με συναδέλφους δήλωσε άγνοια αναφορικά με την πυρκαγιά της προηγούμενης μέρας στο Upstairs Lounge, ενός γκέι μπαρ της Νέας Ορλεάνης, της πόλης που ζούσε. Πυρκαγιά που κόστισε τη ζωή σε 32 από τους θαμώνες του μπαρ.

Ο Moreau ήταν ένας από αυτούς τους θαμώνες. Βρισκόταν στο μπαρ την ώρα της φωτιάς και ήταν τυχερός που επέζησε. Φοβούμενος ότι θα χάσει τη δουλειά του δεν μίλησε σε κανένα συνάδελφο, δεν μοιράστηκε τον τρόμο που βίωσε.

Η φωτιά αποδείχτηκε ότι οφειλόταν σε εμπρησμό. Ο ένοχος, πιθανά, νέος άντρας που πρόσφερε σεξουαλικές υπηρεσίες και που το ίδιο απόγευμα είχε έρθει στα λόγια με ένα από τους θαμώνες του Upstairs Lounge. Απείλησε ότι θα τους έκαιγε όλους. Στη σκάλα που οδηγούσε στον όροφο που βρισκόταν το μπαρ, βρέθηκε δοχείο με υγρό προσάναμμα, το οποίο μόλις είχε αγοραστεί από διπλανό drugstore.

Ο δήμαρχος της Νέας Ορλεάνης και ο Κυβερνήτης της Λουϊζιάνας δεν έκαναν καμιά δήλωση για τα θύματα, κρίνοντας ότι κάτι τέτοιο συνιστούσε πολιτικό ρίσκο. Η μητέρα του αιδεσιμότατου Bill Larson της τοπικής Metropolitan Community Church (Εκκλησίας που ιδρύθηκε το 1968 στις ΗΠΑ, ανοίγοντας αγκαλιά σε χριστιανούς ομοφυλόφιλους), αρνήθηκε να παραλάβει τη σορό του γιού της, φοβούμενη ότι θα αποκαλυφθεί η αλήθεια για το παιδί της.

Το 2013, ύστερα από 40 χρόνια, στο πεζοδρόμιο έξω από το κτίριο που βρισκόταν το Upstairs Lounge ενσωματώθηκε αναμνηστική πλάκα με τα ονόματα των θυμάτων της πυρκαγιάς.

Δεχτείτε τους, βοηθήστε τους, εκπαιδεύστε τους … αλλά τέλος θα πρέπει να φτιάξουν τη δική τους χώρα. Περσινή δήλωση του Δαλάι Λάμα για την υποχρέωση της Ευρώπης να βοηθήσει τους πρόσφυγες, να δώσει άσυλο, όμως ζητούμενο είναι ο επαναπατρισμός τους. Αυτονόητο αλλά αναγκαίο να ειπωθεί καθώς ο ύπουλος συσχετισμός του προσφυγικού με τη συζήτηση για την πολυπολιτισμικότητα της Ευρώπης αποδέχεται ένα νέο status quo αφού δεν εστιάζει στη γενεσιουργό αιτία του προσφυγικού αλλά στους όρους αποδοχής τους σε νέες πατρίδες.

Αποπροσανατολιστική η μονοδιάστατη ανάδειξη του προσφυγικού σε ζήτημα ταυτότητας. Διολίσθηση ολοένα συχνότερη που αφορά σε πληθώρα συζητήσεων. Όταν ο οικονομικός φιλελευθερισμός εξαίρει τον ατομικισμό ως πρότυπο υγιούς κοινωνικής ανάπτυξης, το αντίπαλο δέος πολλών που αντιμάχονται επιστρατεύει παρόμοιο πρότυπο για αιχμή αντίστασης, τις πολιτικές ταυτότητας. Λάθος υιοθετημένο από τη σύγκλιση του αριστερού με τον ευρύ προοδευτικό χώρο (στις ΗΠΑ κυρίως αλλά και στην Ευρώπη) το οποίο εγκαταλείπει την αριστερή πεποίθηση ότι είναι πρωτίστως η ταξική πάλη που καθορίζει την πορεία της ιστορίας. Αναμενόμενο ύστερα από χρόνια απλουστευτικού διαχωρισμού μεταξύ συντηρητισμού και προοδευτισμού, με λάβαρο του πρώτου την οικονομική ελευθερία και του δεύτερου την ελευθερία έκφρασης. Κατέληξε στην ανάδειξη του αγώνα για τις ταυτότητες, ως ελευθερία έκφρασης αυτού που είσαι, που επιθυμείς να είσαι, που επινοείς ότι είσαι.

Τεράστια η σημασία της φυλετικής πάλης, της πάλης για τα δικαιώματα των γυναικών και των σεξουαλικών μειονοτήτων. Αλλά η ικανοποίηση των αιτημάτων από μόνη της, στο πλαίσιο που ετέθησαν, δεν ακύρωσε κάθε αδίκημα καθορισμένο από παραγωγικές σχέσεις οι οποίες έχουν παίξει αδιαμφισβήτητο ρόλο στη διαμόρφωση κοινωνιών και ιστορίας. Η απάντηση σε αυτό φαίνεται ότι δίνεται με περισσότερη έμφαση στη διάσπαση σε ταυτότητες.

Χαρακτηριστικό αυτό το αμερικανικό και νόστιμο, ότι η ιστορία καθορίστηκε από λευκούς ετεροφυλόφιλους άντρες. Ηχηρή απάντηση λοιπόν, άμεση ανατροπή, η εκλογή μιας γυναίκας στην Προεδρία της χώρας. Σπουδασμένης στο Wellesley College (γκουγκλάρετε για τα δίδακτρα). Ο θρίαμβος πολιτικών ταυτότητας στην επίλυση προβλημάτων – όλων και παντού. Και της αφέλειας. Ή της έπαρσης, αγνοώντας τη Γκάντι, τη Μπούτο, τη Μέιρ, την Τσιλέρ, γυναίκες ηγέτες σε χώρες όπου εκκρεμούν θέματα χειραφέτησης γυναικών, μειονοτήτων, φτώχειας.

Η συλλογική διεκδίκηση αιτημάτων εξακολουθεί να είναι ο αποτελεσματικός τρόπος ανοίγματος δρόμων. Επιτακτικό να υπογραμμιστεί όταν τα ενιαία μέτωπα έχουν ατροφήσει μπροστά στην αφθονία εξειδικευμένων αιτημάτων και στο θρίαμβο της προσήλωσης σε στόχους. Αναμενόμενη η ως εδώ πορεία. Πριν τη μάχη για τις ταυτότητες ενδυναμώθηκε η προσέγγιση μέσα από παράλληλα σύμπαντα διεκδικήσεων ομάδων ειδικών ενδιαφερόντων. Λόμπι και μη κυβερνητικές οργανώσεις, η ικανοποίηση ιδιαίτερων απαιτήσεων ήταν επιτυχία – από μόνη της, εκτός συνόλου. Δεν μειώνω την τεράστια συμβολή της κοινωνίας των πολιτών στην επίτευξη πολλών, σημαντικών κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων. Αλλά φορές χώλαινε, δεν έπειθε η ενσωμάτωση των αιτημάτων στο γενικό καλό. Παρέμεναν εκλεκτικά στην αντίληψη μεγάλης μερίδας πολιτών και το “integrated” μια διαρκώς αναθεωρούμενη policy. Πολλοί οι απαίδευτοι στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Κάτι που δεν τους αφορά ή, χειρότερα, δεν πείστηκαν ότι τους αφορά και χαμογελούν τώρα χαιρέκακα με τη «συνωμοσία» της παγκοσμιοποίησης, τον τραγέλαφο του χρηματιστηρίου ρύπων. Η θεραπεία της ατμόσφαιρας στο αόρατο χέρι του Adam Smith; Και Τράπεζες χρεωκοπημένης χώρας στη σωτηρία ενδημικών φυτών; Έχω συμπορευθεί με ΜΚΟ, πιστεύω στην αναγκαιότητά τους. Αλλά ανάγκη και να πείθουν ότι μάχονται εντός πλαισίου.

Η διάσπαση των αιτημάτων, η άκριτη αποδοχή πολιτικών ταυτότητας ως ο πλέον θεμιτός, λογικός και αξιόπιστος τρόπος διεκδικήσεων, αγνοεί το ζωτικό ενδιάμεσο έδαφος για από κοινού μάχη, το σμίλευμα ολοκληρωμένων συνειδήσεων. Δεν αφήνει περιθώριο ευελιξίας και διαπραγμάτευσης αφού η κάθε διεκδίκηση λειτουργεί σε κενό, μέσα από αυτοπροσδιορισμό. Αναμενόμενο αποτέλεσμα το αίτημα να αναχθεί σε αξίωμα, όποια επιφύλαξη εκφραστεί να στιγματιστεί ως αίρεση, να εξοστρακιστεί (εδώ πολλοί θρηνούν την αρχική πίστη σε ελεύθερη έκφραση). Σημείο των καιρών η υστερία στο δημόσιο διάλογο. Η ταυτότητα, εφόσον λειτουργεί αυτοαναφορικά, γίνεται αιτία και σύμπτωμα της αποπροσανατολιστικής πόλωσης, αυτοτροφοδοτούμενος κύκλος. Βολεύει αυτό αφού τα υπόλοιπα παραμένουν τα ίδια.

Αναμενόμενη έτσι και η ανάδειξη της νομικίστικης προσέγγισης στην κατοχύρωση των επιτυχιών των διεκδικήσεων. Δικηγόροι και αγωγές οι φύλακες των κεκτημένων. Η μονοδιάστατη ματιά βλέπει μονοδιάστατες λύσεις που σφραγίζουν το δικαίωμα σε άρθρα νομοθετημάτων. Αγωγές, επιβολή προστίμων και ποινών υπέρ δικαιωμάτων – όχι επίλυση αδικιών μέσα από ενημέρωση, κατανόηση και παιδεία. Ασφαλώς και χρειάζεται η νομική κατοχύρωση. Αλλά πολλοί νιώθουν ότι η ενημέρωση γίνεται από πειθαναγκασμό, από φόβο, παρά από γνήσια κατανόηση. Ότι επιβάλλεται. Κάθε ζήτημα μεταφράζεται σε απαράβατο δικαίωμα, γεγονός που καταλήγει σε άρνηση διαλόγου και απόρριψη, ή αίσθηση απόρριψης της αντικειμενικότητας ή στοιχείων που συνηγορούν υπέρ περισσότερο ευέλικτης εικόνας.

Μακάρι η ίδια η Εκκλησία να είχε βάλει το φρένο στον Αμβρόσιο, στέλνοντας το μήνυμα ότι η αγκαλιά της είναι ανοικτή όπως οφείλει να είναι και της κοινωνίας. Αντίθετα, η κρίση της μισαλλοδοξίας και της προκατάληψής του, το επικίνδυνο του φρικτού λόγου του, μονοδρομήθηκε με λογική της ταυτότητας, μέσα από αγωγές και εφέσεις.

Μια προειδοποίηση. Σε μια ταυτότητα εύκολα δίνεται αρνητικό πρόσημο, λίγο ν’ αλλάξει η κοινωνική χημεία. Γκέι προπαγάνδα που διαφθείρει (Πούτιν) αντί για ρητορική μίσους. Εκεί που κάποιοι χλευάζουν τενεκεδένιους ανθρώπους μαζεμένους σε φασίζον Οζ άλλοι βλέπουν μακεδονομάχους στο Σύνταγμα να τους προστατεύει ο Θεός από τα δακρυγόνα βρέχοντας (εννοείται δίχως κεραυνούς, ξέρει τι κάνει ο Δίας).

Υπάρχουν και αντιφάσεις με την άκαμπτη διεκδίκηση δικαιώματος ταυτότητας. Σε παλαιότερο κείμενο, μαζί με επιφύλαξη για τη νομικίστικη τακτική, είχα επισημάνει ασυνέπεια στην περίπτωση διεκδίκησης δικαιωμάτων από δύο λοαδ μειονότητες. Για τους ομοφυλόφιλους χρησιμοποιήθηκε το επιχείρημα της μη επιλογής, του προσανατολισμού (διαβάζω βιολογικό μαγνητικό πεδίο). Για τα διεμφυλικά άτομα θεωρήθηκε ότι βαραίνει το κοινωνικό φύλο, όχι το βιολογικό. Η περιοριστική βάση δείχνει επιλογή à la carte, αναξιόπιστη, και προσέγγιση κατά περίπτωση ως προς τις γενικές αρχές. Ενώ το ουσιαστικό είναι η ισονομία που σου οφείλει η κοινωνία ώστε να ζεις εντός και αμφιδρόμως: ατομικά δικαιώματα, υποχρεώσεις απέναντι στους υπόλοιπους. Διακριτός επίσης ο κίνδυνος αν η ταυτότητα θεωρηθεί κοινωνικό κατασκεύασμα να εννοηθεί ότι μπορεί να επινοηθεί ατομικά. Η άλλη όψη του νομίσματος το σας έχω όλους γραμμένους. Το βλέπουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όταν γίνονται μέσα αυτοπροβολής και αυτοεπινόησης. Ίσως δεν είναι τυχαίο που οι πολιτικές ταυτότητας ενδυναμώθηκαν παράλληλα με τη χρήση τους. Νιώθουμε οικειότητα.

Κοινωνίες που θεωρούν πρόοδο την αναζήτηση και περιχαράκωση του μέγιστου κοινού διαιρέτη είναι καταδικασμένες σε φυγόκεντρο εκφυλισμό. Υγιής η δύναμη βαρύτητας, η συνοχή που δένει το ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο και το αυξάνει, με μάτια καθημερινά ανοικτά προς τον πολύ τον κόσμο. Τα υπόλοιπα όπως αρμόζει στον καθένα. Λίγο πατρίδα, λίγο Θεός, κανένα δέντρο, τέχνη, χιούμορ, σεξ, love is all you need. Λίγο μύθος, καθόλου φανατισμός. Και για όλους λιγότερη φτώχεια.

Όσο για την πολυπολιτισμικότητα, η συζήτηση έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί πριν δεκαετίες, όταν ευρωπαϊκές χώρες άνοιγαν πύλες σε μετανάστες. Έτσι κι αλλιώς η ατέρμονη συζήτηση άγγιξε μια ευνουχισμένη ερμηνεία της ταυτότητας (διαφορετικά μακριά από μας). Bake sales Κυριακές και σχόλες, με ethnic food και music σε stands, προσφορά ευγενικών και χαμογελαστών, ντυμένων παραδοσιακά. Τώρα συνεχίζει βασισμένη στους πρόσφυγες, άκριτα, και καταλήγει σε ενδυνάμωση της ακροδεξιάς.