…The first burn lasted for ten minutes; then Hal reported that Discovery had entered the transfer orbit. As soon as Leonov’s radar and optical tracking confirmed that, the other ship injected itself into the same trajectory. Two minor in-course corrections were made; then, three hours and fifteen minutes later, both arrived uneventfully at the first Lagrange point, L. 1 – 10,500 kilometres up, on the invisible line connecting the centres of Io and Jupiter…
2010: Odyssey Two – Arthur C. Clarke
“Don’t look back. You can never look back.”
Don Henley / The boys of summer
Εύκολα μιλάμε για βιβλία, ταινίες ή μουσικές που μας άγγιξαν. Δύσκολα για ανθρώπους. Άβολο κάπως ν’ αναγνωρίζεις το ρόλο ενός ανθρώπου στη ζωή σου. Παραβιάζεις, ναρκοπέδιο, κάποια πράγματα ας μένουν κλειδωμένα στα ανείπωτα. Ίσως. Στο δυσκολότερο η εξίσωση αν ο άνθρωπος για τον οποίο μιλάς είναι πεθαμένος. Δική μου λοιπόν η ευθύνη. Με συναίσθηση αυτού που έγραψε ο Μανόλης Σαββίδης: …ο ζωντανός μπορεί να μιλήσει και να αντιμιλήσει.
Το Σπύρο τον γνώρισα σαν έκλεισα τα 17, καλοκαίρι στο νησί, στην αμμουδιά. Ξανθός όπως βόρειος, νεότερος κατά ένα χρόνο. Τα καλοκαίρια του στο νησί επίσης. Μιλώντας διαπίστωσα ότι ήταν μακρινός συγγενής. Πιάσαμε φιλία. Στο δωμάτιό του μου έδωσε ένα βράδυ να μυρίσω μια κολόνια Yves Saint Laurent, λέγοντας ότι του την είχε δωρίσει, μαζί μ’ άλλα, ένας ηλικιωμένος κύριος από πλούσια οικογένεια του χωριού. Γνωστός ομοφυλόφιλος. Πρόσθεσε για τον κύριο ότι όλοι τον κακολογούν γιατί είναι γκέι ενώ πρόκειται για ευαίσθητο, καλλιεργημένο και εύστροφο άνθρωπο.
Η πρώτη φορά που άκουγα από κάποιο τη λέξη. Την είχα διαβάσει σε περιοδικά, σχόλιο σε εικόνες από ζωή μακρινή από τα 17 μου και την ελληνική πραγματικότητα -νόμιζα. Οι καιροί του Studio 54, η χρονιά του “Parallel lines” και του “Are friends electric?” και δεν είχα κάνει τη δική μου πρόσθεση. Είχα σχέση με κοπέλα, δύο χρόνια ήδη, που είχε βρει το δρόμο της σεξουαλικά και τα σαββατοκύριακα. Ταυτόχρονα ζούσα σε άλλο σύμπαν, μοναχικό αλλά όχι μόνο, που μου άρεσε, δικό μου, στο κέντρο του η ισχυρή έλξη για συμμαθητές ή φίλους, ατίθαση, ακατηγοριοποίητη κι ανομολόγητη δύναμη, δίχως όνομα ή ενοχή. Δεν αντιλαμβανόμουν καμία αναλογία με την ελληνική αλήθεια των πούστηδων.
Ο Σπύρος στα 16 του μου άφησε κατάφατσα μια λέξη απενοχοποιημένη, εκ δυσμών πολιτισμένη, πρόκληση να προσγειώσω το σύμπαν μου σε πραγματικότητα.
Δεν διέκοψα την παρέα. Αντίθετα. Αν και η μητέρα μου είχε επιφυλάξεις εξαιτίας των φημών, την καθησύχαζε το γεγονός ότι είχα κοπέλα. Ζήλευα τη δύναμη του Σπύρου, τον τσαμπουκά, να τους έχει όλους γραμμένους. Ήταν ιδιαίτερη η συμπεριφορά του, η γλώσσα του, η επικοινωνία του. Λες μεγαλύτερου άντρα. Ευγενικός και συγκρατημένος, τηρούσε απόσταση. Ακόμα και τις φορές που θύμωνε δεν γινόταν χυδαίος όπως θα ήταν αναμενόμενο για την ηλικία του. Άξιο απορίας από πού άντλησε δύναμη να πατήσει πόδι. Σε οικογένεια, στη μικρή κοινωνία. Ίσως ο τρόπος του ήταν το καύκαλο αντοχής και υπερηφάνειας. Δυσανασχετούσε με τον περίγυρο, το νησί, τους Έλληνες. Δεν του μιλούσα, άκουγα. Τί να έλεγα εξάλλου, τί ήξερα;
Τον άκουγα και το μυαλό μου τράνταζε, ήθελα να κατανοήσω τη σχέση εκείνης της ξένης λέξης με τα δικά μου. Με σύστησε στον ώριμο φίλο του, καθίσαμε και οι τρεις δίπλα στην πισίνα του σπιτιού του, τους άκουγα να μιλούν, δίχως φόβο. Παρατηρούσα. Η αλήθεια όχι χωρίς προκατάληψη. Αρνήθηκα να προβάλω τον εαυτό μου στη σχέση του Σπύρου με το μεγαλύτερο σε ηλικία κύριο με την οικονομική δύναμη. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν εκείνο το «γκέι» των δύο τους, αν ήταν και πώς ήταν και δικό μου, αν ήταν μοίρα μου.
Χαθήκαμε σαν πέρασε το καλοκαίρι. Δύσκολα τα 18 και οι πανελλήνιες για κοινωνικοποίηση. Έμαθα ότι έφυγε στο εξωτερικό που είχε συγγενείς, πρέπει να τέλειωσε το Λύκειο εκεί.
Το σημαντικό για μένα ήταν ότι το καλοκαίρι του ‘79 ο νεότερος Σπύρος μου έδωσε σοφό μάθημα να αποφασίσω, να προσδιορίσω με λέξεις σε πραγματική ζωή κι όχι σε υπεκφυγή -τάχα εσωτερικότητα- αυτό που ήμουν.
Πρωτοετής διέκοψα τη σχέση με την κοπέλα. Ήθελα να μείνω μόνος, να ψαχτώ και να ψάξω. Οι πρώτες σεξουαλικές επαφές με άντρες, τυχαίες κι άγαρμπες, ελάχιστα ικανοποιητικές. Αλλά συνειδητές. Δεν πτοήθηκα, αυτό έψαχνα. Στο Πολυτεχνείο έγινα κολλητός με μια συμφοιτήτρια, απλά φίλοι. Ακολούθησε αμφίδρομη αποκάλυψη. Βρήκαμε το θάρρος και πήγαμε μαζί στο ΑΚΟΕ.
Ο Σπύρος στο μεταξύ επέστρεψε και αποκτήσαμε πάλι επαφή. Είχε τυπώσει τα ποιήματα που έγραφε -για τα γνώριμα ακρογιάλια- και μου τα χάρισε. Του μίλησα για μένα. Η ίδια λέξη που είχε χρησιμοποιήσει λίγα χρόνια πριν. Ήταν όμως αντίθετο με αυτό που έβλεπε. Δεν ήταν ακτιβιστής, δεν ήταν πολιτική δήλωση το coming out του. Ήταν για να ζήσει περήφανος με τους δικούς του όρους. Ο εαυτός του και ν’ αφήσουν τον εαυτό του σε ησυχία. Εσωστρεφής, παρά τη δύναμη της προσωπικής του επανάστασης σε μικρή ηλικία, δίχως στήριξη, συγκρατημένος, ευγενής. Τον φρίκαρε το ΑΚΟΕ, η μαζικότητα ενός ομοφυλόφιλου κινήματος, ο αριστερός του (τότε) χαρακτήρας. Το θεωρούσε χυδαίο.
Αν κερδίσεις τόσο νέος μια δύσκολη μάχη σίγουρα χάνεις κάτι από τη νιότη σου. Θυμάμαι ότι είχε ξινίσει με το γεγονός ότι είχα δει το «Ε.Τ.» και αντιπρότεινε την «Νύχτα του Αγίου Λαυρεντίου» (δεν είχε πει Σαν Λορέντζο). Λατρεύω τους Ταβιάνι αλλά νέος ευχαριστιόμουν και με Σπίλμπεργκ (όχι τόσο πλέον).
Θα ήταν σκληρό αν έλεγα ότι εγώ κέρδισα περισσότερα με το παράδειγμά του; Από το θάρρος του που αντέγραψα για τη δική μου μάχη; Από τη μεγάλη μου τύχη που τον έφερε η ζωή μπροστά μου; Πρώτο, σε σειρά ανθρώπων σημαντικών που χρησιμοποίησα για να τους προσπεράσω στη συνέχεια;
Πριν κλείσω τα 21 σήκωσα ανάστημα στην οικογένειά μου. Δύσκολο, μου κήρυξαν πόλεμο. Δεν υποχώρησα. Γνώρισα έναν Αμερικανό, έφυγα για το καλοκαίρι, πήγα και τον βρήκα δίχως μετά να δώσω σημείο ζωής, αφήνοντάς τους να νομίζουν ότι δεν θα επέστρεφα. Μπλόφαρα. Δεν σκόπευα να εγκαταλείψω τις σπουδές. Βρήκα προσωρινή δουλειά στη Νέα Υόρκη να ξεπληρώσω το εισιτήριο. Γυρνώντας είχα πια τον έλεγχο. Κανένας τους δεν ξαναείπε τίποτα. Προχώρησα στην πρώτη μου μακροχρόνια σχέση.
Ντροπή ένιωθα που πήρα το βήμα στα 20, όταν ο Σπύρος τα κατάφερε στα 16 του.
Μετά το ΕΜΠ έφυγα εξωτερικό. Έλειψα αρκετά χρόνια, μεσολάβησαν πολλά, όχι όλα καλά. Όταν γύρισα, μόνιμα πλέον, είδα τυχαία το Σπύρο στο Μουσείο που δούλευε. Του σύστησα το δεύτερο σύντροφό μου. Μιλήσαμε για αρκετή ώρα. Για τα ανίψια μας, ανάμεσα στα άλλα.
Πέθανε στα 50, πάνε 6 χρόνια. Μου τηλεφώνησε η μητέρα μου. Καρδιά ή ανεύρυσμα.
(Κάτι περίεργο εδώ. Ό, τι δε σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό -λένε. Σε κάποιους άντρες, που επιβιώσαμε άθικτοι του μεγάλου θανατικού, έμεινε μια ασαφής πλάνη: ό, τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει αθάνατο -γελοίο.)
Η χειρόγραφη αφιέρωση στη συλλογή ποιημάτων του Σπύρου γράφει 11/4/81. Η εισαγωγή …θύμισες κάποιων χρόνων, κάποιων αλλοτινών καιρών, κατακτήσεις κυματόδαρτες…
Στα 18 του μετρούσε αλλοτινούς καιρούς. Πόσους καιρούς θα μετρήσουμε πριν ομολογήσουμε ότι είναι αργά;
Η επίγνωση της ομοφυλοφιλίας μου παγίωσε την ανάγκη και την αγάπη που είχα από παιδί για ανεξαρτησία. Μετά την εφηβεία ταυτίστηκα με τις διεκδικήσεις του κινήματος, να με αφήσουν να είμαι αυτό που είμαι δίχως να πειράζω κανέναν. Η βασική διεκδίκηση τότε. Λίγο αυταπάτη η ανεξαρτησία. Καθορίζεσαι από τη σχέση σου με τους άλλους, δούναι και λαβείν. Αναγκαία η ισότητα, η σύγχρονη διεκδίκηση της ισονομίας. Η οποία όμως φέρνει την ενσωμάτωση.
Χαίρομαι που η πορεία μου ξεκίνησε πιο παλιά. Δεν θα ήθελα να είμαι ομοφυλόφιλος έφηβος ή νέος τώρα που η ισότητα ως αξία επισκιάζει την ανεξαρτησία.
Διαφορετικά σμιλεύεται η συνείδηση, οξύτερος ο ανεξάρτητος νους από τον ίσο.
Ο Σπύρος, ο πρώτος που έσεισε το δικό μου νου. Γι’ αυτό του χρωστάω, πολλά.
του Σπύρου Β. Κεκάτου (1963 – 2013),
από τη συλλογή Κυματόδαρτοι Κάβοι, Φλεβάρης ’81
Ο ΔΙΑΣ είναι δύο ξέχωρες όψεις
στη μέση του αφρομάνιστου
πέλαγου
μπρός,
ένα καλλίμορφο σχήμα
– ήμερο πρόσωπο –
κι ένα ξωκκλήσι
άσπρο όνειρο
πίσω,
δέος!
γκρεμοί που χάσκουν
και ξερνούν το χειμώνα πέτρες
άμορφα αγκαλιασμένα βράχια δράκοντες
όμοιοι με τα θαλασσινά τέρατα
που φοβούνται το χειμώνα
οι νησιώτες
και σπάζουν τα κύματα
ή και τα περαστικά καράβια
στις θύελλες
τσακίζουν στο διάβα τους.
Εδώ θα σταθείς
στο αγκυροβόλιο
ορμητήριο ΔΙΑΣ.
Διαβαίνεις το θαλασσινό δρόμο
περήφανος
και τραβάς για το ΔΙΑ
αυτό το αγριωπό κι αγέρωχο
συνάμα
κουρασμένο από τα κύματα
του χειμώνα νησί
που τώρα χαϊδεύει ο ήλιος
όπως και τότε
Το κυκλοφέρνεις για να βρεις
το λιμανάκι.
Βασίλης Κεκάτος
Μεγάλη γκάφα έκανε το πράσινο κόμμα του Καναδά. Πρόκειται για επεξεργασία φωτογραφίας της αρχηγού του Elizabeth May, ώστε να δείχνει ότι χρησιμοποίησε πλαστικό ποτήρι πολλών χρήσεων που έφερε το λογότυπο του κόμματος, με μεταλλικό καλαμάκι, αντί για το χάρτινο μιας χρήσης που χρησιμοποιούσε τη στιγμή που φωτογραφήθηκε. Σε περίοδο που η κυβέρνηση της χώρας έχει δεσμευτεί στην απαγόρευση των σκευών μιας χρήσης, η κυρία May ένιωσε άβολα και κατέφυγε σε άστοχες και μη πειστικές δικαιολογίες, όπως ότι το χάρτινο ποτήρι μπορεί να κομποστοποιηθεί και ότι δεν γνώριζε για την αλλοίωση της φωτογραφίας. Άκομψο το κουτό ψέμα όταν αποκαλύπτεται. Στη θέση της May, δεν θα ένιωθα ότι έπρεπε να απολογηθώ αν με έπιαναν με καφέ ή αναψυκτικό σε ποτήρι μιας χρήσης, έστω κι αν ήμουν αρχηγός Πράσινου Κόμματος. Θα ήμουν ειλικρινής, θα υποστήριζα τη θέση μου και την καθημερινότητά μου, ότι ο τρόπος που έχει οργανωθεί η ζωή μου με των υπολοίπων με δυσκολεύει να ζω την κάθε στιγμή σύμφωνα με τις αρχές μου. Ειλικρινές μήνυμα. Δεν είναι δυνατόν κάθε φορά που έχω ανάγκη να πιώ έναν καφέ να έχω μαζί ποτήρι πολλών χρήσεων, ούτε να τρέξω να αγοράσω κούπα.
Τουλάχιστον η κυρία May δεν χρησιμοποίησε πλαστικό καλαμάκι. Πάλι καλά.
Έχει ενδιαφέρον το περιστατικό. Είναι ενδεικτικό του απλουστευτικού τρόπου με τον οποίο προσλαμβάνουμε και τοποθετούμαστε σε σημαντικά ζητήματα. Εκπτωτικά, με αρνητική ή θετική σήμανση, δίπολα όπου απαξιώνεται ο ενδιάμεσος χώρος με τις πολλές και σύνθετες όψεις των ζητημάτων, εκεί που θα βρεθεί, με το ράβε ξήλωνε, ο συμβιβασμός για τη λύση ώστε να προχωρήσουμε παρά κάτω.
Το ίδιο ισχύει και με την κλιματική αλλαγή την οποία προσεγγίζουμε πλέον όπως πόλεμο μεταξύ αρνητών και όσων αποδέχονται την πραγματικότητά της. Σε κείμενο στη σελίδα των απόψεων των Times της Νέας Υόρκης, ο Roy Scranton επισημαίνει ότι η κλιματική αλλαγή δεν έχει να κάνει με πόλεμο καθώς δεν υπάρχει σαφής εχθρός ώστε να κινητοποιηθούμε εναντίον και έτσι δεν υπάρχει έναυσμα για μίσος όπως εκείνο που ξεσήκωσε τους Αμερικανούς ενάντια στην Ιαπωνία στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Για μένα, η κλιματική αλλαγή είναι ακούσια επίπτωση της ανθρώπινης πορείας. Από την εκκαμίνευση των μετάλλων στο αρχαίο Λαύριο από τ’ ανδράποδα του Χρυσού Αιώνα, και πιο παλιά. Όταν ωρίμασαν οι τεχνολογικές μας δυνατότητες είδαμε το αρνητικό αποτέλεσμα της πορείας αυτής στην ατμόσφαιρα.
Σφάλμα λοιπόν η προσπάθεια ευαισθητοποίησης του πληθυσμού μέσω της επικοινωνιακής εκστρατείας με τη Greta Thunberg. Η κλιματική αλλαγή προσλαμβάνεται ως πόλεμος και ο τρόπος που επιχειρείται να γίνει αντιληπτός αυτός ο πόλεμος, κυρίως από τα παιδιά, είναι ως αντιπαράθεση του καλού με το κακό. Ιστορία της Marvel με επιστράτευση αγαθών ηρώων εναντίον villains που επιθυμούν να καταστρέψουν τον πλανήτη. Παιδιά στην πρώτη γραμμή και αρχηγός τους παιδί με υπερδυνάμεις, ανάμεσα στις οποίες και η ικανότητά να βλέπει τα μόρια του διοξειδίου του άνθρακα που συσσωρεύονται στην ατμόσφαιρα.
Ο Αλέξανδρος Ζωγραφάκης έγραψε ότι το μήνυμα της Thunberg είναι σε μεγάλο βαθμό η ίδια. Δυστυχώς γι’ αυτό. Και αυτό το δυστυχώς έχει πολλές συνιστώσες. Η συζήτηση για τη Thunberg αποσπά την προσοχή από το ουσιαστικό πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. Η προσέγγιση που υπαινίσσεται η Thunberg βασίζεται σε υπεραπλούστευση, τεχνική και πολιτική, του ζητήματος. Είναι παραπλανητική, καθώς παρακάμπτοντας την πολυπλοκότητα δίνει την εντύπωση – σε αντίθεση με τα λόγια της – ότι οι τεχνικές λύσεις υπάρχουν στο σύνολό τους ή – έστω – θα είναι σύντομα διαθέσιμες και εφαρμοστέες. Αυτοί που εμποδίζουν είναι οι κακοί πολιτικοί και ηγέτες που σφυρίζουν αδιάφορα. Επίσης, η Thunberg προπαγανδίζει πολεμική αντιπαράθεση, εμφυτεύοντας σπέρμα και σπίθα μίσους σε νέες συνειδήσεις.
Γεννημένη και γαλουχημένη σε χώρα με το δεδομένο βιοτικό επίπεδο και το προσδόκιμο ζωής αποτελεί κι αυτή μέρος του προβλήματος και της συλλογικής ευθύνης. Συνιστά έναν εξαιρετικά τυχερό βρόγχο σε ένα σύνθετο δίχτυ που πλέκεται γενιές τώρα. Μπλεγμένα στο δίχτυ όλα τα καλά, όλα τα μεγάλα λάθη και κακά, αγαθές και πονηρές προθέσεις κι έργα, υπεύθυνοι ανεύθυνα κι ανεύθυνοι υπεύθυνα. Όλοι μαζί. Μέρος της συλλογικής ευθύνης πέφτει και στα παιδιά του αναπτυσσόμενου κόσμου που δικαίως ζητούν περισσότερη ανάπτυξη.
Ναι, Γκρέτα, γι’ αυτό ονειρεύονται να έρθουν στη Σουηδία. Για more economic growth. Αυτά να δεις κλεμμένα όνειρα. How dare they?
Είναι εκφυλισμός της σκέψης όταν τα σημαντικά ζήτημα διακρίνονται αχρωματικά, σε άσπρο μαύρο, και η σκέψη βαυκαλίζεται ότι διακρίνει ξεκάθαρα. Πρακτικά δεν βοηθιέται – καθόλου – η εξεύρεση λύσεων. Μακροπρόθεσμα θα γεννηθούν σταυροφορίες που πιθανότατα θα δώσουν απάντηση, σύμφωνα με τα λόγια του Ζωγραφάκη, όχι με περισσότερο διαφωτισμό αλλά με συσκότιση. Εδώ θα διαφωνήσω μαζί του. Η συσκότιση δεν θα είναι ανακουφιστική.
Φανερός ο εκφυλισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ίσως και τον προκάλεσαν – δεν με ενδιαφέρει αυτό. Αυτό που ενδιαφέρει είναι ότι όλοι απαιτούν να ακουστούν έχοντας φαιά ουσία που τρέφεται σε φαύλο κύκλο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σε κάθε κύκλο έκπτωση του επιχειρήματος. Ας μην εκπλήσσει λοιπόν το κοσκίνισμα, ο διαχωρισμός, η πόλωση και η αστοχία.
Δεν απαξιώνω τα μέσα κοινωνικής δικτύωση. Υπάρχουν ζητήματα ξεκάθαρα, όπως η πρόσφατη απόφαση μετονομασίας σταθμών του αθηναϊκού μετρό που προκάλεσε δίκαιη και πετυχημένη αντίδραση. Αλλά κάθε ζήτημα με το δικό του βαθμό πολυπλοκότητας που δεν χωρά πάντα στο δισδιάστατο προκρούστειο τοίχο ενός Facebook. Αναγκαία προηγουμένως η επένδυση σε φαιά ουσία και σε υπομονή που δεν θα βρεθούν στον εδώ και τώρα παρορμητικό σχολιασμό των ΜΚΔ.
Πρόσφατα το ζήτημα του νερού και τα πρόσθετα πάθη που ξύπνησε – στιγμιαία – η δήλωση του Μπάμπη Παπαδημητρίου, ότι το νερό είναι απαράδεκτα φτηνό. Ξεσηκώθηκαν αντιδράσεις που γείωσαν σε ταμπού – σε how dare you! – οποιαδήποτε δημόσια συζήτηση βάσης. Ένα τεχνικό στη βάση του ζήτημα στην οποία κάθεται βαρύνουσα η πολιτική διάσταση. Απαραίτητη λοιπόν η συζήτηση.
Ο Παπαδημητρίου θα έχει δικές του πολιτικές θέσεις αναφορικά με το νερό, αναμενόμενο. Δεν πρόκειται μόνο για να του κόψουμε το βήχα, κάπου βασίζεται αυτός. Η συζήτηση για το κόστος του νερού δεν είναι απλά απαραίτητη, το απαιτεί και η περίφημη Οδηγία-Πλαίσιο για τα Νερά του 2000 και η ελληνική νομοθεσία, μέσω της οποίας έγινε η εναρμόνισή της, καθώς προβλέπεται ανάκτηση κόστους για τις υπηρεσίες ύδατος, με βάση μάλιστα την αρχή του «ο ρυπαίνων πληρώνει».
Η έννοια της οικονομικής αξίας των φυσικών πόρων ενσωματώθηκε στην Ατζέντα 21, τη Διακήρυξη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη το 1992, έχοντας προηγηθεί σύσταση της Διάσκεψης του Δουβλίνου για ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων, η οποία ενσωματώνει την αξία του νερού σε κάθε χρήση και εισάγει την αρχή της διατίμησής του. Μερικά χρόνια αργότερα η Οδηγία για τα νερά ήρθε να διορθώσει τα λάθη της τραγικής Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, με εκείνα τα κίνητρα σε αγρότες ν’ αγοράζουν νερό σε επιδοτούμενες τιμές και να το σπαταλούν σε υδροβόρες καλλιέργειες και την ενθάρρυνση σε μεγαλεπήβολα έργα εκτροπών.
Αναγκαία λοιπόν η συζήτηση και ο συνυπολογισμός, μαζί με την οικονομική αξία του νερού, της περιβαλλοντικής και της κοινωνικής του αξίας. Ζούμε στη νότια Ευρώπη, σε μια άνυδρη στο σύνολό της χώρα και κάτω από το όριο σε ορισμένες περιοχές. Κακά τα ταμπού σε συζητήσεις. Γιατί όταν σκάσει θα μας βρει απροετοίμαστους.
Νισάφι πια με το να εθελοτυφλούμε, με την αναγωγή κάθε δημόσιας συζήτησης σε παραμύθι μεταξύ κακών και καλών, όταν θα πρέπει να εστιάζουμε στη με σύνεση οργάνωση συμφερόντων μπροστά σε άλλα συμφέροντα, από παλιά οργανωμένα. Για να χορέψει η ΤΙΝΑ το ταγκό του αδιεξόδου χρειάζονται δύο. Τους κακούς νεοφιλελεύθερους που θέλουν να τα ξεπουλήσουν όλα στο κέρδος και την αναίσθητη νοικοκυρά που καθαρίζει μια κουτσουλιά περιστεριού με το λάστιχο, ξοδεύοντας το Μόρνο.
Διάβασα την ιστορία του James O’Donoghue.
Γεννημένος στην Αγγλία, μεγαλωμένος απ’ τη μητέρα του, βρέθηκαν στα δέκα του σε ξενώνα για κακοποιημένες γυναίκες στην Ουαλία για να γλυτώσουν από τον εθισμένο σε ουσίες, βίαιο φίλο της. Δεν ήταν σπουδαίος μαθητής, ειδικά στη φυσική. Αποφοίτησε από επαγγελματικό λύκειο, δουλειά ύστερα σε εργοστάσιο και σε αποθήκη, ζωή σε άθλιο διαμέρισμα. Κλείνοντας τα εικοσιένα γιόρτασε με φιλαράκια τα γενέθλιά του στο Αμπερίστουϊδ. Έτυχαν στην αρχή της πανεπιστημιακής χρονιάς, κόσμος, φοιτητές. Ζήλεψε. Σκέφτηκε να γραφτεί στο Πανεπιστήμιο όπου το πρόγραμμα αστρονομίας έδινε δεύτερη ευκαιρία σε νέους που ήθελαν να σπουδάσουν. Τα κατάφερε με πρώτη του ανακάλυψη ότι του άρεσε η έρευνα, το τηλεσκόπιο. Ευτυχία γι’ αυτόν η αγρύπνια με μια κούπα τσάι, να ψάχνει μέσα από την οθόνη το διάστημα, να χάνεται. Αποφοίτησε και συνέχισε στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ για διδακτορικό.
Ήταν 26 όταν μελετούσε το σέλας του Κρόνου, την παρουσία στους πόλους ιόντων τριατομικού υδρογόνου H3+ που σχετίζονται με την παρουσία νερού. Νύχτα, μόνος, ξεχασμένος, όπως του άρεσε. Περιπλανήθηκε σε χαμηλότερους παραλλήλους του πλανήτη όπου διαπίστωσε, με έκπληξη, την ύπαρξη ζωνών Η3+ ψηλά πάνω απ’ τα νέφη, ενώ η παρουσία του δεν ήταν αναμενόμενη πέρα από τις πολικές περιοχές. Βεβαιώθηκε προσεκτικά για το ορθό της παρατήρησης, αποκλείοντας την πιθανότητα τα ιόντα να ανήκουν σε παρεκκλίνουσα δέσμη του σέλαος.
…Ήμουν θύμα μια σειράς ατυχημάτων, όπως όλοι μας… *
Κατέληξε ότι οι φτιαγμένοι από πάγο δακτύλιοι στάζουν νερό, βροχή στον πλανήτη, λίγο λίγο αλλά συνεχώς. Με τον επιβλέποντα καθηγητή του Tom Stallard έστειλαν το 2013 άρθρο στο Nature προς δημοσίευση, σχετικό με την ύπαρξη Η3+ σε έξι μη αναμενόμενες περιοχές του Κρόνου, πέρα απ’ τους πόλους. Η «βροχή» σχηματίζεται όταν υπεριώδης ακτινοβολία από το ηλιακό φως ή πλάσμα από πρόσκρουση μικρομετεωριτών ηλεκτρίζουν την παγόσκονη των δαχτυλιών, τα ιόντα που σχηματίζονται αιχμαλωτίζονται από το μαγνητικό πεδίο του Κρόνου και στροβιλίζονται έως να πλησιάσουν χαμηλά οπότε τα αρπάζει η βαρύτητα και τα τραβά στη ατμόσφαιρα.
Κάτι που ο αστροφυσικός Jack Connerney υποψιάστηκε το 1984, βασισμένος σε στοιχεία των αποστολών Pioneer και Voyager, σε δημοσίευση για «βροχή των δακτυλίων» στον Κρόνο. Ξεχασμένη όμως εκείνη η δημοσίευση.
Από σύμπτωση στους αξιολογητές της δημοσίευσης του O’Donoghue ήταν και ο Connerney. Έμεινε έκπληκτος με αυτό που του στάλθηκε να διαβάσει, γραμμένο από κάποιο νέο και άγνωστο Εγγλέζο. Έδωσε ok.
Αυτό που ουσιαστικά υποστήριζε ο O’Donoghue ήταν ότι οι δακτύλιοι του Κρόνου είχαν ημερομηνία λήξης. Αναμενόμενο ν’ αλλάξει η ζωή του. Έγινε γνωστός, του ζητούσαν συνεχώς συνεντεύξεις από παντού. Ο Κρόνος και το στέμμα του ηλιακού συστήματος, μια ουράνια σταθερά, αναλλοίωτη, αποτυπωμένη στους περισσότερους από την παιδική ηλικία. Κάποιοι έδιναν στους δακτυλίους αξία 4,5 δισεκατομμυρίων χρόνων, όση και στο υπόλοιπο σύστημα. Κάποιοι πρότειναν ότι σχηματίστηκαν πιο πρόσφατα – φεγγάρια, αστεροειδείς, κομήτες που συγκρούστηκαν και τα κομμάτια έπιασαν χορό γύρω από το πλανήτη – πλάτους δεκάδων χιλιάδων χιλιομέτρων, λεπτό όπως τσιγαρόχαρτο, μερικές δεκάδες μέτρα. Κανένας δεν περίμενε ο χορός να μην κρατήσει.
Ο διδάκτωρ O’Donoghue μετακόμισε από το Λέστερ στη Βοστώνη, στο Center for Space Physics του Boston University. Σε συνεργασία εκεί με τον Luke Moore υπολόγισε ότι κάθε μισή ώρα οι δακτύλιοι χάνουν νερό όσο μια ολυμπιακού μεγέθους πισίνα.
Και από τη Βοστώνη, το 2017, στο Goddard Space Flight Center της NASA.
Το 2017 ήταν η χρονιά που η αποστολή Cassini έκανε το grand finale, το salto mortale. Αρχή του ταξιδιού το 1997, όταν το διπλό ρομποτικό όχημα Cassini–Huygens (NASA, ευρωπαϊκή ESA, ιταλική ASI) ξεκίνησε για την εξερεύνηση του Κρόνιου συστήματος – πλανήτη, δακτυλίους, δορυφόρους. Το Huygens προσεδαφίστηκε στο δορυφόρο Τιτάνα το Γενάρη του 2005. Το Cassini συνέχισε τις πτήσεις. Στις 22 του Απρίλη του ΄17 πέρασε για 127η και τελευταία φορά από τον Τιτάνα, πτήση προγραμματισμένη για να τον τινάξει σε τροχιά 22 στροβίλων, βουτιές στην ατμόσφαιρα, κάθετα και μέσα από τους δακτυλίους, ξανά και ξανά, θανατική καταδίκη που το έστειλε βορά του Κρόνου, να το καταπιεί η ατμόσφαιρα.
2:55:46 μμ ώρα Ελλάδας, 15 Σεπτέμβρη 2017. Σαράντα πέντε δευτερόλεπτα μετά την τελευταία εκπομπή, το όχημα κάηκε και εξαερώθηκε.
…Το χειρότερο που θα μπορούσε να τύχει στον οποιοδήποτε είναι να μη χρησιμοποιηθεί σε τίποτα από κανέναν. Σε ευχαριστώ που με χρησιμοποίησες, έστω κι αν δεν ήθελα να χρησιμοποιηθώ από κανέναν… *
Ο O’Donoghue με το Moore χρησιμοποιώντας τελικά στοιχεία του Cassini, ανακοίνωσαν το 2018 ότι οι δακτύλιοι ρίχνουν πολλή βροχή και στον ισημερινό του πλανήτη. Απώλεια μεγαλύτερη από τρεις ολυμπιακές πισίνες στη μισή ώρα. Ημερομηνία λήξης, ίσως, σε λιγότερο από 100.000.000 χρόνια.
Η ιστορία του O’Donoghue μου θύμισε ένα όνειρο που είχα δει, περίεργο μα ξεκάθαρο. Περπατούσα στο δρόμο, καθημερινή και λιακάδα, κόσμος γύρω, ο καθένας απορροφημένος στα δικά του. Ένοιωσα μια παρουσία στον ουρανό και σταμάτησα να κοιτάξω. Ένας κυκλικός δίσκος στεκόταν χαμηλά πάνω απ’ τον ορίζοντα, στα νοτιοδυτικά. Διαπίστωσα ότι ήταν σφαίρα, οι διαστάσεις της οποίας διογκώνονταν, όπως φωτογραφία κόκκου γύρης σαρωμένου από ακτίνες ηλεκτρονικού μικροσκοπίου. Γιγαντώθηκε σε μέγεθος που κάλυψε ήλιο και το μεγαλύτερο μέρος του ουράνιου θόλου, εκπέμποντας χρυσοκίτρινη λάμψη. Σαστισμένος κοιτούσα τη σύνθετη υφή της επιφάνειάς της όταν ξαφνικά άρχισε να σκάει σε σχισμές, τινάζοντας παντού θραύσματα που ξανάπεφταν πάνω της και που έμοιαζαν κομμάτια δέρματος. Γεγονός που επιβεβαίωσε – σε μένα τουλάχιστον – την οργανική προέλευση της σφαίρας. Από τις σχισμές ξεπηδούσε προς όλες τις κατευθύνσεις φως, σε επίπεδους πίδακες και σε αργή κίνηση, οι άκρες τους μυτερές όπως λόγχες. Ενώ αρχικά γύρω μου επικρατούσε σιωπή, ο κόσμος – όσοι βρίσκονταν στο εύρος της αντίληψής μου – άρχισε να ψιθυρίζει ανήσυχος.
Ασυναίσθητα μου ήρθε στο μυαλό η εξής σκέψη: είμαστε οι τυχεροί μάρτυρες ενός εξαιρετικά σπάνιου φαινομένου, οι πιθανότητες του οποίου είναι τόσο ελάχιστες, ώστε αφού συμβαίνει πρέπει να βρισκόμαστε στο κέντρο του σύμπαντος και σε μια μοναδική στιγμή της μακρόχρονης πορείας του.
Ευθέως μετά την ολοκλήρωση της, η σκέψη λειτούργησε ως αυθάδης παρέμβαση στη διαδικασία, της επιτέθηκε, δηλητηριάζοντάς την. Η σφαίρα συρρικνώθηκε ταχύτατα και χάθηκε. Από τους ανθρώπους γύρω μου ακούστηκε φασαρία, λόγια ανακούφισης. Σύντομα το πλήθος ανασκουμπώθηκε, ο καθένας στο δρόμο του. Συνέχισα κι εγώ, νιώθοντας ένοχος, μη φανερώνοντας σε κανέναν ότι ήταν η σκέψη μου που ακύρωσε το θαυμάσιο φαινόμενο.
Μου άρεσε λοιπόν η ιστορία του O’Donoghue. Ένας που δεν πίεσε καταστάσεις, δεν έτρεξε ν’ αρπάξει ταύρο από τα κέρατα, δεν διεκδίκησε αυτοδίκαια πρώτο τραπέζι πίστα. Κάπου στην τύχη, κάπου στην ευκαιρία, κάπου στην παρόρμηση, παρατηρούσε από γωνία, μαθαίνοντας την ησυχία της νύχτας, ζεστή κούπα για συντροφιά, αφουγκραζόμενος όσα του έλεγε, διαβάζοντας στη σιωπή. Δεν διεκδίκησε το κέντρο πουθενά, δεν απαίτησε να στρογγυλοκαθίσει εκεί.
Και τότε μόνο ο κόσμος του άνοιξε πύλη προς τα θαύματά του, το Εύρηκα, οι Εκλάμψεις.
Στο «Σειρήνες του Τιτάνα», το μυθιστόρημα του Vonnegut, στις σπηλιές του Ερμή ζουν τα αρμόνιουμ, λεπτοί φωτεινοί παλλόμενοι γαλάζιοι ρόμβοι, φανταστικά πλάσματα, ίσως ευφυή, ίσως με μόνο σκοπό πριν πεθάνουν και μαραθούν, να τα δουν κάποτε οι άνθρωποι για να δουν σ’ αυτά ομορφιά.
Ο O’Donoghue ήταν ο εκλεχτός στον οποίο αποκαλύφθηκε το μυστικό των δακτυλίων, η προσωρινότητα και το τυχαίο της ομορφιάς, μακρινός ψίθυρος σε μοναχική αγρύπνια. Είμαστε κι εμείς άξιοι του φαινομένου, όχι επειδή βρεθήκαμε στο κέντρο κάποιου σύμπαντος αλλά όταν κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή παρά να χρησιμοποιηθούμε από την τυχαιότητά του – πλην μιας, μόνης: προσπάθεια να χρησιμοποιηθούμε για καλό.
(* Kurt Vonnegut, The Sirens of Titan)
Την περασμένη βδομάδα αναρτήθηκε για fast track δημόσια διαβούλευση, με επίσπευση, το αναπτυξιακό πολυνομοσχέδιο του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων. Προβλέπονται επιδοτήσεις σε δράσεις που σχετίζονται με εξορύξεις φυσικού αερίου και πετρελαίου. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, αναμενόμενο. Ενδιαφέρον έχει να ιδωθεί η πρόβλεψη επιδότησης των συγκεκριμένων δράσεων σε σχέση με το πρόσφατο ταξίδι του Πρωθυπουργού στη Γερμανία και τη συνάντηση του με τη Μέρκελ όπου με ιδιαίτερο ζήλο έθεσε το ζήτημα της πράσινης ανάπτυξης ως τομέα πάνω στον οποίο θα ξαναγραφτεί το κεφάλαιο των σχέσεων Ελλάδας – Γερμανίας. Φιλοδοξία είναι η εκπόνηση στην αρχή του 2020 επενδυτικού σχεδίου με συγκατάθεση της Γερμανίας που θα αφορά στην «πράσινη οικονομία» και θα περιλαμβάνει ανανεώσιμες πηγές ενέργειες και άλλες φιλικές προς το περιβάλλον παραγωγικές δραστηριότητες με τη χρήση γερμανικής τεχνογνωσίας.
Καθεστώτα επιδοτήσεων επενδύσεων που αφορούν σε εξόρυξη υδρογονανθράκων δεν συνάδουν με πράσινη ανάπτυξη. Θα ήταν εύκολο να κατηγορήσω την ελληνική κυβέρνηση για διφορούμενη στάση, για υποκρισία. Σύμφωνα με το πόρισμα μελέτης των Overseas Development Institute, Friends of the Earth και Climate Action Network, η οποία εξέτασε τα Εθνικά Σχέδια για την Ενέργεια και το Κλίμα των κρατών μελών της ΕΕ, κανένα από αυτά δεν έχει καταστρώσει χρονοδιάγραμμα για τη κατάργηση των επιδοτήσεων δράσεων που σχετίζονται με εκμετάλλευση ορυκτών καυσίμων. Αυτό, σε αντίθεση με τις δεσμεύσεις για απόσυρση τέτοιων επιδοτήσεων.
Ιδιαίτερη μνεία κάνει η έκθεση στη Γερμανία και στην Ελλάδα. Και οι δύο χώρες βρίσκονται μεταξύ των κρατών μελών με πρόθεση εισαγωγής νέων επιδοτήσεων σχετικών με ορυκτά καύσιμα παρά τις δεσμεύσεις τους για σταδιακή απόσυρση τέτοιων επιδοτήσεων.
Κατανοώ όταν μια χώρα, η οποία θέτει στόχους για επίτευξη πράσινων ενεργειακών στόχων, για απανθρακοποίηση της οικονομίας, αναθεωρεί το χρονοδιάγραμμα στην περίπτωση που το επιβάλει ο ρεαλισμός στην πορεία. Το 2011 η Γερμανία, μετά το σεισμό και το συμβάν στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας, πήρε απόφαση να επιταχύνει τη μετάβαση προς το στόχο μιας «εποχής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας». Η απόφαση πάρθηκε σχετικά «εν θερμώ», με το δέος που προκάλεσε η καταστροφή. Ένα χρόνο αργότερα εκτιμήθηκε ότι, δεδομένων των ενεργειακών αναγκών της οικονομίας της χώρας και της επίσπευσης, η κατανάλωση ενέργειας θα κόστιζε 60% περισσότερο στους Γερμανούς καταναλωτές το 2020. Το πρόγραμμα μετάβασης σε οικονομία χαμηλών εκλύσεων / αποπυρηνικοποιημένη, κατηγορήθηκε για βιασύνη στην απεξάρτηση από την πυρηνική ενέργεια που οδήγησε αρχικά σε επανεξάρτηση από λιγνιτικές μονάδες και διόγκωση των εκλύσεων. Η επανεξάρτηση ήταν αναγκαία ώστε να καλυφτούν οι ενεργειακές ανάγκες της χώρας. Στη συνέχεια η αύξηση της χρήσης φυσικού αερίου για την επίτευξη ενεργειακών και περιβαλλοντικών στόχων ενίσχυσε τη μη επιθυμητή εξάρτηση της Γερμανίας από τη Ρωσία. Επιπρόσθετα, το μεθάνιο που διαρρέει κατά τη διαδικασία παραγωγής και διανομής φυσικού αερίου, είναι (επίσης) ισχυρό θερμοκηπιακό αέριο.
Δύσκολος ο δρόμος προς την πράσινη οικονομία, ειδικά αν είσαι αναπτυγμένος γίγαντας. Αναγκαία η προσήλωση στο στόχο, η επανεξέταση του κόστους, η αναθεώρηση και η ανασύνταξη δυνάμεων.
Ελπίζω ότι στην περίπτωση της Ελλάδας οι δεσμεύσεις της χώρας σε συμβούλια και φόρα για μείωση ρύπων δεν θα παραμείνουν κενός λόγος, ότι θα υπάρξει η αναγκαία αφοσίωση στα μέσα με τα οποία θα κατακτηθεί ο στόχος. Δεν προσδοκώ η απεξάρτηση της παραγωγής ενέργειας από τον άνθρακα και της οικονομίας από πόρους που παράγουν εκλύσεις, να γίνει με μονοκονδυλιά. Η επιφύλαξη μου αφορά στο ότι η πρόβλεψη στο πολυνομοσχέδιο για επιδότηση ιδιωτικών επενδύσεων που σχετίζονται με εξορύξεις υδρογονανθράκων – βάση, εκκίνηση, αφετηρία – υπονοεί ότι προεπιλογή είναι μια οικονομία βασισμένη στο πετρέλαιο και όχι απεξάρτηση. Αυτό εφόσον θεωρείς αυτές τις επιδοτήσεις με σοβαρότητα, ενταγμένες σε στρατηγική ανάπτυξης. Το αν συνάδουν με δεσμεύσεις για πράσινη οικονομία έρχεται στη συνέχεια.
Υπάρχει και η άλλη εκδοχή, να δεις τις επιδοτήσεις ευκαιριακά, ως μέσο κερδοφορίας μερικών καλοθελητών για να κινηθεί το χρήμα μέχρι κάποιο σημείο. Ασύνδετα με μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, έστω και να βασίζεται σε οικονομία υψηλών εκλύσεων.
Το πρόγραμμα των ιδιωτικών επενδύσεων δεν προβλέπει ελέγχους σε πολλά επίπεδα όπως άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα (εφόσον η επένδυση δεν συγχρηματοδοτείται από άλλα κονδύλια). Ανέκαθεν για τους κυβερνώντες λειτούργησε ως αποτελεσματικός τρόπος ενδυναμώσεων δεσμών μεταξύ πολιτικής ηγεσίας και επιχειρηματικών συμφερόντων, ως ψηφοθηρία, δίχως απαραίτητα να εφαρμόζει αυστηρά κριτήρια αγοράς στη στήριξη των συμφερόντων. Η ενσωμάτωση δράσεων στη χρηματοδότηση ιδιωτικών επενδύσεων που αφορούν σε οικονομία ενέργειας βασισμένης σε πετρελαϊκούς πόρους ήταν αναμενόμενη. Παράδοση του προγράμματος το carpe diem. Δεν είναι ζήτημα κακής περιβαλλοντικής πολιτικής είναι ζήτημα αρπαχτής. Ως περιβαλλοντική πολιτική θεωρήθηκαν και οι επιδοτήσεις σε φωτοβολταϊκά, και σωστά αφού διαθέτουμε από τις ιδανικότερες συνθήκες στην Ευρώπη. Αλλά εκφυλίστηκαν σε πολλαπλό copy & paste εγκαταστάσεων μονάδων στην ελληνική ύπαιθρο, σε μια μικρή χώρα με περιορισμένες εκτάσεις αγροτικής γης. Η απόσυρση καλλιεργήσιμης γης για να υποδεχτεί τα φωτοβολταϊκά, οι επενδύσεις που δημιούργησαν ελάχιστες νέες θέσεις εργασίας και – αντίθετα – υποκίνησαν αργομισθία, παρά το ενεργειακό / περιβαλλοντικό όφελος, είχαν και περιβαλλοντικό και κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Κόστος αντίστοιχο, τηρουμένων των αναλογιών, με το κόστος των φυτειών για παραγωγή φοινικέλαιου για βιοντίζελ σε τροπικές χώρες. Πολλοί μικροεπενδυτές στην ύπαιθρο είδαν την ευκαιρία ως αρπαχτή, όπως κάποτε άλλοι είχαν δει το χρηματιστήριο. Αρκεί να υπήρχαν μετρητά στο χέρι και πρόσβαση σε καλό τραπεζικό δάνειο. Σε πολλές περιπτώσεις και κάποια γερόντια πρόθυμα να πουλήσουν το χωράφι τους.
Αναγκαία η στρατηγική που να τα βάζει όλα στο τραπέζι, εθνικά συμφέροντα – γεωπολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά – σενάρια υπέρ και κατά. Να ζυγιστούν κι ας επιλέξει η χώρα βαδίζοντας σε σχεδιασμένο μονοπάτι, με αναμενόμενες αναθεωρήσεις που θα δείξει η πορεία. Το συνειδητά διφορούμενο είναι το πρόβλημα, το ήξεις αφήξεις που υποτίθεται θα ικανοποιήσει τους πάντες αλλά τίποτα ουσιαστικά δεν θα προχωρήσει.
Το έτσι και γιουβέτσι της απάντησης του Πρωθυπουργού στη συνέντευξη τύπου μετά την ομιλία στη ΔΕΘ αναφορικά με την περιορισμένης έκτασης, μερική εκτροπή του Αχελώου… δίχως αυτό να αποτελεί άλλοθι για να συνεχιστούν στη Θεσσαλία κακές πρακτικές κατασπατάλησης. Στα επιχειρήματα του Πρωθυπουργού ήταν το θέμα των παρεμβάσεων στον Αχελώο να ιδωθεί συνολικά. Μα τόσα χρόνια, σε πείσμα των τόσων ακυρωτικών αποφάσεων, το ζήτημα παραμένει έωλο ακριβώς επειδή δεν το βλέπουμε συνολικά, είτε ως προς τις ουσιαστικές επιπτώσεις στο υδατικό ισοζύγιο και στο περιβάλλον στη δυτική Ελλάδας (οικολογικά), είτε ως προς ανάγκη για κάλυψη της με αναβολικά φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων διογκωμένης δίψας της Θεσσαλίας (αγροτικά). Ο κατατεμαχισμός του, η προβολή απομονωμένων στοιχείων ως λειτουργικά, όπως ότι το φράγμα της Μεσοχώρας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αποκλειστικά υδροηλεκτρικό έργο που θα συνεισφέρει στην ενεργειακή επάρκεια της χώρας, δίχως παραγωγή ρύπων, είναι που το αναδεικνύει ως εργαλείο χειραγώγησης ψηφοφόρων. (Διαβάστε την ανάλυση στο ζήτημα της εκτροπής από τη Θεοδότα Νάντσου).
Τα επιχειρήματα κόβονται και ράβονται στο μέτρο της περίστασης, για τα αυτιά του συνομιλητή που θέλεις να κερδίσεις. Εκφυλισμένος λόγος. Και αν για τους δε, τότε, στην τελική ο κολοβός λόγος αντλούσε δίκιο από το ηθικό πλεονέκτημα της αριστεράς, για τους μεν, τώρα, το δίκιο προέρχεται από τους νοικοκυραίους που θέλουν να εξασφαλίσουν μια δουλειά στα παιδιά τους, στον τόπο τους.
Τι δημόσια διαβούλευση δεκαπέντε ημερών, τι εκπομπές αερίων… Δουλειές να φέρουμε.
Ακούω τη χροιά και τον τόνο της φωνής του Υπουργού να αντηχεί στο κεφάλι μου.
Μικρός μου άρεσε να παίζω με το χώμα και να μασουλώ το τριφύλλι στα χωράφια. Μέρος της παιδικής μου ηλικίας πέρασε στην Καλαμάτα, μια πόλη με περιβόλια που εισέβαλαν απ’ την εξοχή σχεδόν στην καρδιά της πόλης, σε σπίτι κοντά σε ορφανοτροφείο αρρένων. Κοίταζα από το σπίτι τα αγόρια του ορφανοτροφείου σαν έβγαιναν μεγάλη παρέα. Γκρίζο σορτσάκι και ξυπόλητα με ζεστό καιρό, τα μεγαλύτερα να νοιάζονται τα μικρότερα. Θυμάμαι ένα να τραγουδά «ίο ντι νότε». Τότε ένιωσα κάτι να με πλακώνει, την επιθυμία να κατέβω στο δρόμο να πάω μαζί τους.
Μύριζαν χώμα εκείνα τα παιδιά. Έτσι μύριζε ο συμμαθητής και καλύτερος μου φίλος στη δευτέρα δημοτικού, ο Πέτρος, από το ορφανοτροφείο επίσης. Όταν μιλούσα γι’ αυτόν, η μητέρα μου έκανε γκριμάτσα αηδίας, βρομούσε ο Πέτρος έλεγε και θύμωνα. Με πήγαινε σε πάρτι με παιδάκια για παρέα, όχι του ορφανοτροφείου και στο διάλειμμα στο σχολείο κυνηγούσα κοπέλες να τις φιλήσω, το έβλεπα στον κινηματογράφο. Μια φορά μάλιστα με πήγαν στο διευθυντή. Αλλά τον ξυπόλητο Πέτρο ήθελα αληθινά για παρέα μου που μύριζε χώμα σαν παίζαμε στα περιβόλια. Έβγαζα τα πέδιλά μου, του έπιανα την κεφάλα, κουρεμένη γουλί, την ένιωθα στην παλάμη μου.
Μου έκαναν οι δικοί μου το χατίρι, αγόρασαν δίσκο του Αλ Μπάνο για το πικ απ. Και με την επιμονή της μαμάς έγινα άνθρωπος. Πλένομαι καθημερινά και μου είναι αδιανόητο να περπατήσω ξυπόλητος, στο χώμα και στο δρόμο. Με το φθινόπωρο χαίρομαι με το τριφύλλι που φυτρώνει αλλά δεν σκύβω να το φάω. Άνευρη η σχέση μου με τη νοσταλγία. Αλλά τον Πέτρο τον έχω κατασκοπεύσει –Facebook- συνταξιούχος οδηγός στα ΚΤΕΛ, ο μόνος Πέτρος με το επώνυμο που κράτησε η μνήμη, στην Καλαμάτα, στη σωστή ηλικία. Δεν είναι κουρεμένος γουλί και δεν με θυμάται. Δεν επικοινώνησα μαζί του, είμαι σίγουρος, δεν θυμάται.
Ο Πέτρος δεν μιλούσε για πατέρα ή μητέρα. Μιλούσε για παππού που είχε γάιδαρο στο χωριό κι εγώ άκουγα. Αλλά σαν έλεγα στη μητέρα μου για το γάιδαρο και τον παππού του Πέτρου, αυτή έκανε πάλι γκριμάτσα, ειρωνική, και γέλαγε με τον ενθουσιασμό μου. Γκριμάτσα όπως αυτή που κάνουν κάποιες μητέρες σα λένε ότι καλό θα ήταν για τα παιδιά τους ν΄ αναπτύξουν σχέση με τα ζώα αλλά δεν τους αρέσει η ιδέα ενός ζώου στο σπίτι. Αρκετές απ’ αυτές τις μαμάδες έχουν γλάστρες στο μπαλκόνι αλλά τα φυτά εκεί δεν είμαι βέβαιος αν τα νιώθουν ως κάτι ζωντανό. Μάλλον διακοσμητικό και καλλωπιστικό. Αλλά ούτε με τον τρόπο αυτό, πιστεύω, με τα φυτά του μπαλκονιού μπορούν τα παιδιά ν’ αναπτύξουν δεσμό με τη ζωή, όπως εγώ με το τριφύλλι. Κυτταρική, όχι ψηφιακή.
Χάρηκα λοιπόν όταν διάβασα για το πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων το «υιοθέτησε νεοφυτεμένο δέντρο». Δίνει την ευκαιρία σε γονείς που θέλουν τα παιδιά τους να αναπτύξουν δέσιμο με κι ευθύνη απέναντι στη ζωή, να τα μάθουν να στηρίζουν την επιβίωση δέντρων, μέχρι τριών, ιδιαίτερα τα δύσκολα καλοκαίρια, να συζούν, να συμβιώνουν με κάτι ζωντανό, όχι αποκλειστικά ανθρώπινο. Να μην ονειρεύονται ηλεκτρικά πρόβατα. Στον ύπνο τους η μυρωδιά του χώματος.
Ίσως κάποιο παιδί γνοιαστεί να μάθει περισσότερα, γιατί τα δέντρα είναι θαυμαστά πλάσματα. Ίσως κάποιος γονιός του μιλήσει για εκείνο το πείραμα του Φλαμανδού Jan Baptista van Helmont το 1649, που φύτεψε κλαδάκι ιτιάς σε δοχείο με χώμα, χώμα που είχε προηγουμένως στεγνώσει σε φούρνο και ζυγίσει. Κι αφού φύτεψε το κλαρί, κάλυψε αποτελεσματικά το χώμα, να μην προστίθεται σ’ αυτό τίποτα πλην νερού και αέρα. Πέντε χρόνια αργότερα το κλαδάκι είχε γίνει δέντρο βαρύ, πάνω από 75 κιλά, ενώ το χώμα στο δοχείο είχε χάσει λιγότερο από 60 γραμμάρια απ’ το αρχικό βάρος. Ο Φλαμανδός υποψιάστηκε ότι η ιτιά τράφηκε κυρίως από το νερό και τον αέρα κι όχι από χώμα. Είχε ανασάνει στην ουσία το μπόι της, σιωπηρά με αξιοπρέπεια. Ελαφρύ το πάτημά της.
Μακριά από την Αθήνα σε άλλη πόλη, στον Άγιο Φραγκίσκο, στρατός οι άστεγοι, βρέξει χιονίσει, με κρίση ή μ’ ανάπτυξη. Το στρατόπεδό τους έξω από το μεγάλο σούπερ μάρκετ Safeway, στη Market street. Δυσωδία ξεράσματος και σήψης –πολέμησα για τη χώρα σου κυρά μου, ήμουν στους γαμημένους πεζοναύτες!– βρίζουν σαλεμένοι τους περαστικούς. Χαμηλά στον ίδιο δρόμο, στην κατηφόρα για το κέντρο, στα δεξιά η Twitter με τ’ ακριβοπληρωμένα νεαρά στελέχη κι αριστερά οι παλιές φτωχογειτονιές της Tenderloin. Επίθεση της gentrification.
Η Rebecca Solnit αρθρογράφησε για την αντεπίθεση σε άδεια οικόπεδα της πόλης, για δράσεις καλλιέργειας που έχουν πάρει διαστάσεις κινήματος με στόχο τη φροντίδα ανθρώπων που επιβιώνουν εκεί στην ανέχεια. Δίχως να αιθεροβατεί, γνωρίζοντας την αναγκαιότητα συστηματικής πολιτικής προσέγγισης στην αγροτική παραγωγή μιας χώρας καθορισμένης από πολυεθνικά συμφέροντα, γράφει χαρακτηριστικά, αναφερόμενη στον Σκοτσέζο κηπουρό, καλλιτέχνη και ποιητή Ian Hamilton Finlay, κάτι που μου θύμισε τα περιβόλια της παλιάς Καλαμάτας:
Γοητευτικότερη των δράσεων που αναφέρει η Solnit αυτή των San Francisco Guerrilla Grafters, των Ανταρτών Μπολιαστών οι οποίοι επιστρατεύουν εδώ και κάποια χρόνια ψαλίδια και σουγιάδες και μπολιάζουν διακοσμητικές ποικιλίες δέντρων στους δρόμους με κλαδιά από οπωροφόρες. Σύμφωνα με στατιστικές, ένας στους τέσσερις στον Άγιο Φραγκίσκο επιβιώνει στα όρια πείνας και υποσιτισμού. Οι αντάρτες απαιτούν την ύπαρξη στο δημόσιο αστικό χώρο δωρεάν καρπών, δώρα των δέντρων σ’ όσους έχουν ανάγκη.
Λίγα χρόνια πριν σε προάστιο της Αθήνας, απόγευμα με ήλιο ύστερα από δυνατή μπόρα, πηγαίνοντας στη μητέρα μου για δείπνο, είδα λεμόνια σκορπισμένα στο δρόμο. Κοίταξα πάνω κι εκεί που περίμενα νεραντζιά, είδα φυτεμένη μια λεμονιά. Αξιοπρεπέστερο θα ήταν, σκέφτηκα, να μαζεύει όρθιος κάποιος καρπούς από δέντρο του πεζοδρομίου, παρά σκυφτός, κουκουλωμένος, από τα πεταμένα της λαϊκής. Οι δύσκολοι καιροί, αν έφυγαν…
…Καιροί καλοί σαν τα μήλα του Σεπτέμβρη, στους εραστάς πηγαίνουνε τα φρούτα των κήπων και των ασπασμών… Καλωσόρισμα του Εμπειρίκου στο φθινόπωρο. Οι νέοι καρποί, σκληροί, για μια στρωμένη ζωή, καθηλωμένη, λίγο ναρκισσιστική. Οι κήποι ως οπισθοχώρηση, οι εραστές μια εσωστρέφεια.
Αληθινά καλοί είναι οι καιροί όταν δεν σου φέρνουνε τα μήλα, όταν τ’ αρπάζεις απ’ το δέντρο. Από τον Εμπειρίκο στο Gide που μισούσε σπίτια, οικογένειες και μέρη που οι άνθρωποι ζουν με αυταπάτη θαλπωρής σε κλειστούς κύκλους γύρω από εστίες και κλειδαμπαρωμένες πόρτες, γραπώνοντας ευτυχία με ζήλο, με ζόρι. Πιο προχωρημένη από την υιοθεσία δέντρων η έννοια του αντάρτη μπολιαστή, τα ξυπόλητα παιδιά στους δρόμους, το φωτεινό μονοπάτι από ανάλαφρα βήματα, τα χέρια τους αρπάζουν καρπούς από τα κλαδιά, ψαλίδια και σουγιάδες για μπόλιασμα στα δικά μου παιδικά χέρια, η ανάσα μου που μεταλλάσσεται σε καρπό. Ο κήπος ως επίθεση.
Τον καρπό του φοινικόδεντρου το λένε χουρμά και είναι πεντανόστιμος, έγραψε ο Gide, εξαίσια τροφή. Το πλέον όμορφο πράγμα που γνώρισα είναι η πείνα, είπε. Και για αυτό απαίτησε τις τροφές. Για να παραμείνει η πείνα το πιο όμορφο.
Μολύβια μπαμπάκια ψηλά στα δυτικά, βιάζομαι, το δάχτυλο στο fast forward των ημερών, να παρακάμψω το αδρανές καλοκαιράκι του Σεπτέμβρη, πρόσω, μερικές βδομάδες μπροστά, πίσω στα ρόδια του περσινού Οκτώβρη, back home. Ευπρόσδεκτη προσμονή θύελλας, αδρεναλίνη και soundtrack στο μυαλό από το Vaughan Williams, το Φαντασία σ’ ένα θέμα του Thomas Tallis. Πάντα ο Williams όταν ο ουρανός μολύβι ή οι Who, η Quadrophenia, ο επίλογος.
Need a drink of cool, cool rain.
Κάποια από τα γεγονότα, τις καταστάσεις που τα προκαλούν, έπρεπε να τις είχαμε προλάβει.
Ο πρώτος κυκλώνας που τα μέσα ενημέρωσης συνέδεσαν με την ανθρωπογενή αλλοίωση της ατμόσφαιρας ήταν ο Gilbert. Έτσι θυμάμαι. Ήταν τέτοια εποχή, το 1988, που σάρωσε την Καραϊβική και ξέσπασε στη χερσόνησο Γιουκατάν. Το ‘90 είδα από αεροπλάνο πριν προσγειωθεί στην Κανκούν τα σημάδια, τα διάσπαρτα νεκρά δέντρα. Καθόμουν δίπλα σε Μεξικανό, Gilberto είπε δείχνοντας κάτω. Δούλευε στον τουρισμό, είχαμε πιάσει κουβεντούλα στη διάρκεια της πτήσης. Θα έμενα με παρέα σε οικονομικό ξενοδοχείο στην πόλη, όχι σε κάποιο από τα πολυτελή μεγαθήρια της παραλίας. Ήρθε μαζί μας στο ταξί, προτείνοντας να μας δείξει εκεί που ζούσαν συμπατριώτες του που δούλευαν στα μεγαθήρια. Παραπήγματα, τενεκεδούπολη σε χωματόδρομο κρυμμένη στους θάμνους.
Είναι ευτυχισμένοι, σχολίασε. Το φιλοσοφούσε. Υποθέτω. Pura Vida όπως λένε στην Κόστα Ρίκα. There’s always the beach.
Η κλιματική αλλαγή ξεκίνησε ν’ απασχολεί τις εφημερίδες, ιδιαίτερα μετά το 1992, τη Διάσκεψη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Ένα χρόνο μετά το Gilberto, ο Hugo που χτύπησε ΗΠΑ στη Νότια Καρολίνα. Βρέθηκα παρορμητικά με πλήθος ανόητων σε παραλία της Νέας Υόρκης, να χαζέψω κύματα που έστελνε χίλια μίλια η ορμή του απ’ το νότο. Ο Andrew το 1992, χάος στο Μαϊάμι που παραλίγο να ρουφήξει τις ασφαλιστικές εταιρείες στεγνές. Ο Mitch, φονιάς δεκάδων χιλιάδων στην Κεντρική Αμερική το 1998, θαμμένων σε λάσπες. Η Κατρίνα το 2005, Νέα Ορλεάνη και Katrinagate για τον Πρόεδρο Bush. Πλούσια σοδειά το 2005. Ο Stan, θανατηφόρος στη Γουατεμάλα. Η big Wilma, η ψωμωμένη, με λίγους νεκρούς ευτυχώς. Η παρέλαση συνέχισε. Ο Ike στην Κούβα και στο Τέξας. Η Sandy, από την Τζαμάικα που σάρωσε ασταμάτητη ανοικτά της ανατολικής ακτής πριν αποβιβαστεί στη Νέα Υόρκη. Το 2017 ο Harvey και η Irma. Και στις 7 του Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς, δεν θα ξεχάσω εκείνη τη δορυφορική εικόνα με την Irma να επιτίθεται και τους υπόλοιπους σε σειρά. Ο Jose και η Maria και ποιος θυμάται ποιος άλλος, παράταξη θηρίων σε φανταστικό B-movie. Why don’t we nuke them? – εκεί που σχηματίζονται, έξω από την Αφρική, φέρεται να πρότεινε ο πλανητάρχης. Συνέχεια πρωταγωνιστής σε B-movie της δικής του φαντασίας.
Δεν χωρά αναστολή της δυσπιστίας, suspension of disbelief, στην ετήσια επιστροφή της κακής πραγματικότητας. Φέτος ο Dorian σκέπασε με νερά μεγάλη επιφάνεια της Γκραντ Μπαχάμα. Άλλη αξέχαστη δορυφορική φωτογραφία.
Χρησιμοποιούμε ευφημισμούς για να ξορκίζουμε άσχημες αλήθειες. Όπως η Εσμεράλδα του Καββαδία που με κλειστές παλάμες ξόρκιζε, ανώφελα, ποιος ξέρει ποιόν τυφώνα, ποια στερνή φορά. Οι μετεωρολόγοι βαπτίζοντας θύελλες ανθρώπινα πίστευαν θα επικοινωνούσαν στους πολίτες τους κινδύνους που κυοφορούσαν. Το Β Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισαν να τις αποκαλούν, συστηματικά, με γυναικεία ονόματα –πυρ, γυνή, θάλασσα- ανθολογώντας λίστες, επίσημες. Οι διακρίσεις καταργήθηκαν το 1979.
Για τον Ατλαντικό ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός διατηρεί έξι λίστες με 21 ονόματα κάθε μία. Αρχίζουμε κάθε χρόνο, αλφαβητικά, στην αρχή της σεζόν, απ’ τα σπάργανα πριν η τροπική καταιγίδα ενηλικιωθεί σε κυκλώνα. A B C… Το πρότυπο με τους καταλόγους ακολουθείται και στους άλλους ωκεανούς.
Εφ’ όλης της ύλης, μιλάμε για τροπικό κυκλώνα που είναι hurricane στον Ατλαντικό ή στο βορειοανατολικό Ειρηνικό και τυφώνας στο βορειοδυτικό Ειρηνικό, ενώ στο νότιο Ειρηνικό και στον Ινδικό διατηρείται ο γενικός όρος τροπικός κυκλώνας. Οι λίστες με τα ονόματα δεν αναθεωρούνται πλην της περίπτωσης που κάποιος προκαλέσει πολύ θανατικό. Τα Katrina, Harvey, Irma και Maria έχουν πλέον αποσυρθεί. Σε περίπτωση που οι τροπικές καταιγίδες της χρονιάς ξεπεράσουν τις 21 πιάνεται το ελληνικό αλφάβητο. Alpha, Beta, Gamma…
Όσον αφορά στη δύναμη, μετριέται με ανέμους, με ταχύτητα. Πέντε κατηγορίες, αρχίζοντας από την πρώτη, 74-95 μίλια την ώρα, -ζημιά σε σκεπές και παράθυρα- για να φτάσουμε στην πέμπτη, 157+ μίλια την ώρα -μεγάλος αριθμός οικημάτων κατεστραμμένα και τα δέντρα στην πλειοψηφία ξεριζωμένα.
Μοιραζόμαστε ευθύνη σ’ αυτές τις καταστροφές; Πιθανότατα. Πριν γίνουν γαργαντούες, θύελλες μωρά οι κυκλώνες βυζαίνουν ζεστό νερό των θαλασσών, μπιμπερό η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ της θερμής ωκεάνιας επιφάνειας και των ψυχρών αέριων μαζών ψηλά στην τροπόσφαιρα. Θερμότερες επιφάνειες στου ωκεανού και θερμότερη ατμόσφαιρα αναμένονται με την κλιματική αλλαγή, κάτι που θα εξομαλύνει το θερμοκρασιακό προφίλ. Μικρότερη η διαφορά, λιγότεροι οι κυκλώνες. Αλλά τα κλιματικά μοντέλα προβλέπουν ταυτόχρονα αύξηση στον αριθμό των κυκλώνων στις κατηγορίες μεγάλης έντασης. Με εντονότερη τη βροχόπτωση από την υγρότερη ατμόσφαιρα, δένει η αναμενόμενη αύξηση της έντασης στη συνεχή αύξηση των πληθυσμών στις παράκτιες περιοχές, σε κάθε γωνιά της γης. Και στην αναμενόμενη άνοδο της θαλάσσιας στάθμης. Λιγότεροι κυκλώνες λοιπόν στο σύνολο αλλά περισσότεροι οι ισχυρότεροι, μεγαλύτερες οι επιπτώσεις.
Έτσι, κάθε χρόνο οι φωτιές και κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, κυκλώνες. Ατλαντικός, Καραϊβική, Κόλπος του Μεξικού. Σ’ εκείνη τη μεριά του κόσμου, στο δυτικό ημισφαίριο, ιδιαίτερη η κάλυψη στα μέσα ενημέρωσης. Ιδιαίτερα με τους hurricanes, ιδιαίτερα αν ένας ακολουθήσει πορεία προς βορρά, προς ανατολική ακτή των ΗΠΑ ή προς κόλπο του Μεξικού.
Ελάχιστοι θυμούνται τον τυφώνα Haiyan του 2013 που μόνο στις Φιλιππίνες σκότωσε 6.300. Ή, προσοχή στον αριθμό, τους σχεδόν 140.000 νεκρούς του κυκλώνα Nargis στη Μιανμάρ, το 2008, απ’ το κύμα θύελλας που φύσηξε στο δέλτα του Ιραουάντι. Όσο για το μισό εκατομμύριο ψυχών που πήρε ο Bhola στο Μπαγκλαντές το 1970 (τότε Ανατολικό Πακιστάν), ίσως αμυδρά θυμούνται ελάχιστοι αναγνώστες. Το Κοντσέρτο για το Μπαγκλαντές (με αφορμή την καταστροφή και τον τότε απελευθερωτικό πόλεμο), θα θυμίζει κάτι σε λίγους.. – but it’s been so long, my Lord – πριν απ’ την καχυποψία ενός θερμοκηπιακού κόσμου.
Η Katrina, με τους λιγότερους από 1.850 θανάτους, είναι η γνωστότερη. Σίγουρη δημοσιότητα -ΗΠΑ, Νέα Ορλεάνη. Η οποία όμως αποτελεί το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι φυσικές καταστροφές προτιμούν τη φτώχεια. Στη Λουϊζιάνα το 2004, 19% ζούσαν στη φτώχεια και στο Μισισιπή 21,6% -το ψηλότερο ποσοστό τότε στις ΗΠΑ. Μεγάλος ο αριθμός των κατοίκων της Νέας Ορλεάνης που δεν είχαν πρόσβαση σε μεταφορικό μέσο σαν δόθηκε σήμα ν’ αδειάσει η πόλη, που έμειναν ξέμπαρκοι, δίχως για αυτούς να εφαρμοστεί κάποιο αποτελεσματικό σχέδιο.
Δεν αμφισβητώ τη σχέση της αυξανόμενης έντασης των κυκλώνων και των ακραίων καιρικών φαινομένων με την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Εξίσου βέβαιη -βεβαιότερη- η φτώχεια. Η κλιματική αλλαγή θα ενισχύσει την ένταση του φυσικού φαινομένου. Και σε πρώτη γραμμή, αυτοί που θα τους κτυπήσει κατάμουτρα, όσοι ζουν με επισφάλεια στην ανέχεια. Γοητευτικά επίφοβος ο όρος κλιματικός πρόσφυγας, συμφωνώ. Να τον χρησιμοποιούμε. Μια επιφύλαξη: αποσπά την προσοχή από παλαιότερες, παμπάλαιες, ευθύνες των ηγεσιών της υφηλίου απέναντι στη φτώχεια. Με όσες ανεμογεννήτριες και να καλύψεις παντού τις ράχες αλλού θα βλασταίνουν οι ρίζες της φτώχειας, η οποία φορτώνει στις επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών. Διαφορετική η πρόσθετη ρότα που πρέπει να κρατήσουμε. Και έπρεπε να είχαμε κρατήσει, πριν τη Bhola και το Μπαγκλαντές. Τουλάχιστον μετά το Β Παγκόσμιο και τα Bretton Woods.
Αν η κλιματική αλλαγή είναι η άβολη αλήθεια, εξίσου άβολη ας παραμείνει και η φτώχεια, ας μην εκφυλιστεί σε κουραστική αλήθεια κάτω απ’ το χαλί, δίνοντάς μας την καλύτερη δικαιολογία για compassion fatigue, για κόπωση συμπόνιας. Με το ίδιο πουκάμισο χιλιάδες επιχειρούν να διασχίσουν επικίνδυνες θάλασσες για μέρες, στις μέρες μας. Για να πάνε Σουηδία. Ανάμεσα στις αιτίες που κάποιοι το επιχειρούν η ξηρασία. Αλλά όχι η μόνη.
Some hand in hand, and some gathered together in bands…
– Pink Floyd
Το Douglas στην Αριζόνα των ΗΠΑ μαζί με το Agua Prieta στη Σονόρα του Μεξικού αποτελούν κρίκο στην τεντωμένη αλυσίδα των σιαμαίων πόλεων, διασυνοριακών και διχασμένων, που μοιράζονται οι δύο χώρες. Εκεί το 2012 πρωτοδιοργανώθηκε το Κοντσέρτο Δίχως Σύνορα με μπάντες και χορευτικές ομάδες, ένθεν και ένθεν της γραμμής του συνόρου. Έκτοτε έγινε ετήσιος θεσμός.
Φέτος δεν υπήρξαν απλά παράλληλα δρώμενα, από τη μία κι από την άλλη, αλλά ενιαία με ταυτόχρονη συμμετοχή αμερικανών και μεξικανών καλλιτεχνών. Υπήρξαν επίσης εικαστικές εκθέσεις.
Ήταν δυνατόν στους παρευρισκόμενους να μιλήσουν ο ένας στον άλλο. Κι ανάμεσά τους ο τοίχος. Ή εφόσον μπορούσαν, ακολουθώντας τη διαδικασία, να περάσουν από τη μία πλευρά στην άλλη.
Οι φωτογραφίες δύο φίλων, του James Callegary και Chris Eastoe, οι οποίοι συμμετείχαν στις φετινές εκδηλώσεις, στις 24 Αυγούστου, και μου τις ‘στειλαν μέσω WhatsApp.
Tenors sang on the US side, and basses in Mexico…, έγραψαν ανάμεσα στ’ άλλα.
