Author: Sraosha

Αυτά είναι τα χέρια της Martha Argerich. Οποιοδήποτε σχόλιο θα ήταν υποδεέστερο αυτού που βλέπουμε.

Η φρεναπάτη ότι είμαστε μοναδικοί, είτε στη δόξα μας είτε στην αθλιότητά μας, είναι σύμπτωμα πολύ μπανάλ επαρχιωτισμού. Θα ήταν ο επαρχιωτισμός αυτός συμπαθής γραφικότητα αν δεν καλλιεργούνταν εκ του πονηρού, ή τουλάχιστον αν δεν διαμόρφωνε συνειδήσεις, οι οποίες διαμορφώνουν εκλογικά αποτελέσματα, τα οποία διαμορφώνουν κοινωνικές δυναμικές και πολιτικές αποφάσεις.

Ωστόσο, η σαχλαμάρα του “δεν έχουμε περάσει Διαφωτισμό” είναι και εξώφθαλμα ψευδής εκτός από ιδεοληπτική γραφικότητα. Αναφέρω μόνο τις απαρχές της Επανάστασης του ’21, το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1828 (“το πιο φιλελεύθερο της εποχής”), το οικογενειακό δίκαιο του 1982, τον ρόλο που δεν έπαιζε η Εκκλησία στα κοινά μέχρι το 1991 κ.ο.κ.

Οι παθογένειες της ελληνικής δημόσιας ζωής και του ελληνικού κράτους δεν πηγάζουν από “έλλειμμα Διαφωτισμού”, όσο και αν οιμώζουν οι ελίτ από το 1850 ότι δεν είμαστε λαός ή ότι δεν είμαστε Ευρώπη, παρά από την εν πολλοίς δικαιολογημένη καχυποψία του λαού απέναντι στο συγκεντρωτικό και εθνοκεντρικό ελληνικό κράτος — χωρίς καν να κοιτάξει κανείς πώς φέρθηκε στον λαό του το κράτος αυτό την περίοδο 1946-1974. Τέλος, αξίζει να ξαναδιαβάσει κανείς προσεκτικά τι λέει ο Μαζάουερ για τη θέση της σύγχρονης Ελλάδας στον κόσμο και για τις παθολογίες της.

Σόι και Στρατός: και στα δύο συναναστρέφεσαι ανθρώπους που δεν θα συναντούσες καν υπό άλλες συνθήκες. Όμως

• στον Στρατό δεν σου λένε πως είναι δικοί σου άνθρωποι που σε αγαπάνε κτλ. και
• η θητεία στο ελληνικό σόι δεν τελειώνει παρά με ζόρι και ζοχάδα.

Με αφορμή τις συνωμοσιολογίες της El País για ρωσικό δάκτυλο στο καταλανικό δημοψήφισμα: ο δεξιός τύπος δεν έχει χρόνο κι υπομονή να ψιμυθιώνεται με ψυχραιμία, μετριοπάθεια και σωφροσύνη όταν κινδυνεύει η ιδεολογία που υπηρετεί· παντού κι ανέκαθεν.

Από τότε που ήμουν παιδί γινόταν διαχωρισμός αυστηρός μεταξύ τουρίστα και ταξιδιώτη (ή και ταξιδευτή). Ο τουρίστας ήταν άβουλο πρόβατο που φωτογραφίζει αλλά δεν βλέπει, που περιεργάζεται και ξεναγείται χωρίς να κατανοεί, που επικονιάζει προορισμούς αλλά αγνοεί τις διαδρομές. Απεναντίας, ο ταξιδιώτης προσπαθεί, λέει, να ζήσει έναν τόπο, να μπει μέσα του, να τον κατανοήσει και να βρει τις — ας πούμε — ειδοποιούς διαφορές του.

Με την έλευση των φτηνών αεροπορικών εισιτηρίων στο γύρισμα του αιώνα δημιουργήθηκε μια κατηγορία τουρίστα, ας τον πούμε υποτουρίστα, που δεν ενδιαφέρεται ποσώς πού πάει αλλά μόνο ποια είναι η χρήση του προορισμού του: ήλιος και θάλασσα, όμορφες διαδρομές για ποδηλασία ή οδήγηση, φτηνό αλκοόλ, καλό φαγητό, φτηνό ή επισφαλές σεξ. Αυτό δεν είναι όμως ιδιαιτέρως ενδιαφέρον· ενδεχομένως οι περισσότεροι τουρίστες αλλά και πολλοί τουπίκλην ταξιδιώτες κατά βάθος αντιμετώπιζαν χρηστικά τους προορισμούς ανέκαθεν. Στην εποχή του χιψτερισμού πάντως όλο και περισσότεροι θέλουν να καμώνονται πως είναι ταξιδιώτες.

Ενδιαφέρον είναι ότι πλέον αντιλαμβανόμαστε πως υπάρχουνε τελικά και δύο είδη ταξιδιωτών: ο ταξιδιώτης και ο περιηγητής.

Ο ταξιδιώτης, στην ιδανική ενσάρκωσή του, θέλει να μάθει και να ζήσει έναν τόπο, να φάει τα φαγητά του και να πιει τα ποτά του, να περπατήσει τις γειτονιές του και τις εξοχές του — γιατί Ταξίδι χωρίς να περπατήσεις δεν υφίσταται. Ο ταξιδιώτης είναι καλόπιστος και δεκτικός, προσπαθεί να δει πέρα από ό,τι φαίνεται με την πρώτη ματιά, προσπαθεί να χαρεί τον τόπο που επισκέπτεται και να τον κατανοήσει. Πρώτα ρωτάει και παρακολουθεί και μετά κρίνει. Αυτός εδώ ο τύπος είναι χαρακτηριστικός, νομίζω.

Ο περιηγητής, στη μεγάλη παράδοση των περιηγητών από τον Εβλιά Τσελεπή και τους Εγγλέζους της Grand Tour, μέχρι τη Μάγδα Τσόκλη και τους συμμετέχοντες στις εκδρομές της Μαριάννας Κορομηλά, είναι συνήθως πολύ πιο διαβασμένος. Ξέρει εκ των προτέρων πού πάει και τι θα δει, επιλέγει προορισμούς εκτός πεπατημένης και κάνει έφοδο στα αξιοθέατα με τρόπους εναλλακτικούς: όχι με ξεναγό αλλά συνοδεία κάποιου ντόπιου αιρετικού π.χ. Το πιο σημαντικό, οι περιηγητές κουβαλούν μαζί τους τα στερεότυπα και τις βεβαιότητές τους και επικεντρώνουν ακριβώς στους τόπους, στους ανθρώπους, στις ιστορίες και στις συνήθειες που θα επιβεβαιώσουν τα στερεότυπά τους και θα επικυρώσουν τις βεβαιότητές τους. Ο περιηγητής ήδη κατανοεί και απλώς τσεκάρει ότι όσα “ξέρει” ισχύουν. Ο περιηγητής ρωτάει μόνον όταν ξέρει ότι θα πάρει την κατάλληλη απάντηση.

Είμαι από εκείνους που ανακάλυψαν όψιμα το Κάτω από την πέτρινη γέφυρα του Λέο Πέρουτς. Δεν ήξερα απολύτως τίποτα για το βιβλίο, πέρα από το ότι διαδραματίζεται στην Πράγα. Τον τελευταίο καιρό ούτε τα οπισθόφυλλα δεν διαβάζω: γιατί να το πάρει το ποτάμι αν μπορώ να το κουμαντάρω όπως θέλω;

Δεν θα μαρτυρήσω τίποτα λοιπόν. Διαβάστε το. Πού και πού σκαλώνει η μετάφραση αλλά διαβάστε το.

Ο Πέρουτς ήταν αποκάλυψη. Σαφώς δεν μιλάμε για μαγικό ρεαλισμό ή για υπερφυσικές φιοριτούρες διακοσμητικού χαρακτήρα. Αυτό που διάβασα είναι πονηρό και υπαινικτικό, δαιδαλώδες και διακειμενικότατο σαν Μπόρχες, αλλά σαν Μπόρχες με καρδιά.

Prato della Valle.

“Ποιον αφορούν οι ταυτότητες φύλου κι όλα αυτά;” Ακριβώς γι’ αυτό θα έπρεπε να είναι τεχνικό ζήτημα νομοθετικής ρύθμισης, χωρίς να δημιουργείται ηθικός πανικός για φυγόστρατες τρανς γυναίκες και για τρανς άντρες καταπατητές του αθωνικού αβάτου. Άλλωστε, όπως σημειώνει η Πάολα Ρεβενιώτη, όσοι κάνουν χρήση του νέου νόμου οπωσδήποτε “θα ευεργετηθούν από τη θαυμάσια ζωή και τα προνόμια που έχουν τα trans άτομα στην Ελλάδα”.

Γενικές συνταγές και τυφλοσούρτες που θα καθορίσουν τι είναι “προσβλητικό” και τι όχι δεν υπάρχουν. Δεν θα συνταχθούν ποτέ τοπογραφικά που θα αποτυπώνουν τα όρια προσβολής, χαβαλέ και κριτικής. Οι κατάλογοι με τα λεγόμενα trigger (τα οποία ελπίζω να παραμείνουν προσωρινή και αμετάφραστη αβελτηρία των Αμερικανών) πρέπει κανονικά να περιλαμβάνουν τα πάντα — είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν άνθρωποι που λ.χ. η θέα (και η μυρωδιά) του πατσά τούς προκαλεί ταραχή κι αποστροφή: όχι, δεν γίνεται να μην προσβάλουμε ποτέ κανέναν και η προσπάθεια για κάτι τέτοιο είναι επικίνδυνα λογοκριτική.

Η πολιτική ορθότητα είναι πολιτική και δεν μπορεί να υποκαθίσταται από ηθικολογική αποφυγή λέξεων και εικόνων ταμπού. Η πολιτική ορθότητα είναι κριτική των σχέσεων εξουσίας και αποκλεισμού μέσα από τον λόγο, όχι πρόσχημα για λογοκρισία· παράλληλα, η κριτική δεν είναι λογοκρισία. Όλα ξεκινούν από τη μεν επίγνωση σχέσεων ιεραρχίας και εξουσίας, που είναι το δύσκολο, αλλά και από την κατανόηση των συμφραζομένων μέσα στα οποία λέμε ή δείχνουμε κάτι, που είναι το ακόμα δυσκολότερο. Συνεπώς, το γυμνό δεν είναι ούτε αυτομάτως αγαθό ούτε αυτοδικαίως προσβλητικό· λέξεις όπως “πούστης”, “μουνάκι”,  “νέγρος” καθεαυτές δεν είναι ταμπού, αλλά μπορούν να γίνουνε μέχρι και φονικές σε συγκεκριμένα συμφραζόμενα.

Δείτε την εικόνα, για παράδειγμα. Δείχνει μια κοπέλα που χορεύει raqs sharki (χορό της κοιλιάς) και το χαίρεται; Δείχνει μία γυναίκα-αντικείμενο παραδομένη στο αρσενικό βλέμμα μέσα σε οριενταλιστικό περιτύλιγμα; Δείχνει μια χειραφετημένη γυναίκα που ορίζει το σώμα της και το παρουσιάζει όπως επιθυμεί η ίδια μέσα από την τέχνη της; Δείχνει κάτι άλλο; Δείχνει κάτι πιο σύνθετο; Δεν μπορεί να απαντήσει κανείς χωρίς να μελετήσει τα πλαίσια ιεραρχίας/εξουσίας και το περικείμενο: πού; πότε; γιατί; πώς; με ποιους; κτλ.