Author: Πετεφρής

Ο ΕΛΑΣ  κυκλώνει

Οι Γερμανοί έβαλαν εκρηκτικά για να καταστρέψουν υποδομές απαραίτητες στην πόλη. Η εξέλιξη των υπονομεύσεων έδειξε πως το έπραξαν για να εξασφαλιστεί η έξοδός τους και η επιβίβαση στα τραίνα χωρίς εμπλοκές. Και αυτό σε μεγάλο βαθμό επιτεύχθηκε. Μερικοί, σαν τον Πετρόπουλο, δεν πιστεύουν πως οι υποδομές σώθηκαν με την δύναμη των όπλων του ΕΛΑΣ. Δεν μπορώ να εκτιμήσω, καθώς δεν γνωρίζω πολλά από αυτά που έχουν γραφτεί, αν υπήρξε κάποιο πρωτόκολλο, κάποια συμφωνία με τον ΕΛΑΣ, γενική ή επιμέρους. Πάντως και το Παρίσι, ενώ υπονομεύτηκε κατά μεγάλο τμήμα του, δεν καταστράφηκε.

Ενδεχομένως να επρόκειτο για ελιγμό του Γερμανού ηγήτορα, που πέτυχε. Όσο για την κύκλωση που ενήργησε και πέτυχε ο ΕΛΑΣ σε ελάχιστες μέρες με επιτυχία, ήταν σαφέστατα κίνηση ματ στην σκακιέρα της μετακατοχικής ιστορίας και στόχος της δεν ήταν απλώς η δημιουργία εντυπώσεων, αλλά κάτι απλούστερο που γινόταν, ώρα με την ώρα, άκρως επείγον.

Χιλιάδες ένοπλοι συνεργάτες των Γερμανών, δεν τους ακολούθησαν στην έξοδο από την Ελλάδα, αλλά έμειναν συντεταγμένοι στην περιοχή του Κιλκίς, ακολουθώντας την διαδρομή Άγιος Αθανάσιος-Απόστολοι-Κιλκίς. Έτσι,  αποτελούσαν μια δύναμη που μπορούσε (α) να βρεθεί στην Θεσσαλονίκη σε λίγες ώρες και να την «απελευθερώσει» ή (β) εφόσον εν τω μεταξύ ολοκληρώνονταν οι επαφές με τους Άγγλους και τον ΕΔΕΣ, να εισέλθει στην πόλη με τους άντρες της όχι ως τρομοκράτες και εκτελεστές, αλλά ως τμήματα ενισχυτικά συμβολικής αγγλικής δύναμης που ήδη ήταν καθ’ οδόν για να ελευθερώσει, επίσης, την Θεσσαλονίκη.

Επομένως οι υπονομεύσεις υποδομών την πόλης δεν ήταν φόβητρο μόνον για τον ΕΛΑΣ, αλλά και για κάθε ένοπλη απόπειρα να καταληφθεί η πόλη πριν φύγουν οι Γερμανοί.

Όλα τα υπονομευμένα σημεία και κτίρια, χάρη στην συνεχή παρακολούθηση των δυναμιτιστών είχαν επισημανθεί. Πριν αρχίσει η έξοδος των Γερμανών, τμήματα του ΕΛΑΣ είχαν αναλάβει κατά τομείς τη διάσωση των δεξαμενών, των εργοστασίων ηλεκτρισμού αλλά και μνημείων, που κι αυτά είχαν καλωδιωθεί.

Αρχηγοί και καπεταναίοι διηγούνται και εκθέτουν τον τρόπο της διείσδυσής τους στη Θεσσαλονίκη. Όπως συχνά συμβαίνει σε στρατιωτικά απομνημονεύματα διαχρονικώς, ο κάθε αφηγητής τείνει να τονίσει την δική του συμμετοχή, όχι από αναίδεια, όσο επειδή ήταν ο πιο πιστός αυτόπτης μάρτυρας των δικών του ενεργειών και ο μόνος που  ήξερε τόσο την δράση όσο και τις προθέσεις του.

Αλλά πιο αξιόπιστο μου φαίνεται να ακολουθήσουμε τις περιγραφές των εφήβων, όπως του Νίκου Μπακόλα, που λιτά και εκφραστικά, ως αξιόλογος συγγραφέας αλλά και έμπειρος δημοσιογράφος, έδωσε εικόνες αξέχαστες της εισόδου των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από τα ανατολικά. Η εμπειρία του έχει αποτυπωθεί τηλεοπτικά, αλλά και στα κείμενά του.

Είναι σίγουρο ότι, μετά την υποχώρηση της παρουσίας των παραστρατιωτικών μονάδων, η Άνω Πόλη ήταν «ελεύθερη Ελλάδα» και, ταυτόχρονα, η πρώτη αστική περιοχή παραμονής του ΕΛΑΣ με στρατηγείο και καλή οργάνωση. Από τις αρχές Οκτωβρίου, στελέχη του εφεδρικού ΕΛΑΣ είχαν εφοδιαστεί με περιβραχιόνια και σίτιζαν κανονικά τα μέλη τους. Η λεγόμενη βίλλα Μοσκώφ πάνω από τον Προφήτη Ηλία ήταν το στρατηγείο του εφεδρικού ΕΛΑΣ πόλης και η αποφασιστική κίνηση ήταν η υπερκέραση της Θεσσαλονίκης με απόβαση τμημάτων του ΕΛΑΣ στην Χαλκιδική.

Πριν την απελευθέρωση, ο Αναστασιάδης δίνει την σύνθεση της ηγεσίας του εφεδρικού ΕΛΑΣ Θεσσαλονίκης που είχε τον (συμβολικό, μάλλον) τίτλο της Μεραρχίας. Διοικητής ο λοχαγός Κάρλος, καπετάνιος ο Θανάσης Κρόκος και καπετάνιος του πρώτου εφεδρικού συντάγματος ο Παπαθανασίου, που άφησε επίσης απομνημόνευμα. Η πρώτη ενέργεια των μονάδων αυτών ήταν να λογικευτεί η λαϊκή αντίδραση προς μια εικόνα και πράξη «ελεύθερης Ελλάδας», αλλά με κάποια δικαιοσύνη μέσα στο χάος των ημερών:

Στο μεταξύ, από τον Αύγουστο, έπρεπε το κάθε Σύνταγμα να αντιμετωπίσει μια σειρά προβλήματα που είχαν ανακύψει από το επαναστατικό ξέσπασμα του λαού της πόλης. Οι περισσότεροι ταγματασφαλίτες που είχαν μείνει, είχαν λουφάξει στο κέντρο της πόλης. Πολλούς από αυτούς που είχαν συνεργασθεί ανοιχτά με τους κατακτητές, και ήταν γνωστοί σε διάφορες συνοικίες για τη δράση τους, τους συλλαμβάνανε ένοπλοι ανοργάνωτοι νεολαίοι, τους κουβαλάγανε στην Πάνω Πόλη και τους παρέδιδαν στα φυλάκια μας, λέγοντας πως ήταν γκεσταπίτες, εγκληματίες πολέμου και λοιπά. Οι νεολαίοι φεύγανε να συνεχίσουν την «δράση» τους, χωρίς να αφήνουν συγκεκριμένα στοιχεία. Δημιουργήθηκε λοιπόν αμέσως η ανάγκη να δημιουργήσουμε δικαστική υπηρεσία, που θα έκανε προανάκριση για να διαπιστώσει τι ήταν αυτοί οι συνεργάτες των καταχτητών που μας παρέδιδαν οι ανοργάνωτοι νεολαίοι χωρίς να δίνουν στοιχεία, και σηκώνονταν κι έφευγαν. Ήρθα αμέσως σε επαφή με την αντιστασιακή οργάνωση των δικηγόρων της Θεσσαλονίκης (συνέπεσε ένα διάστημα να τους καθοδηγώ από μέρους της αχτίδας των Δημοσίων υπαλλήλων) και τους παρακάλεσα να θέσουν καμιά δεκαριά δικηγόρους στην διάθεση του συντάγματος […] ως υποτυπώδη δικαστική υπηρεσία. (Αναστασιάδης)

 Εδώ, ο Α. μάλλον ετεροχρονίζει μια δράση που επικρίθηκε έντονα από πολλά μέλη της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης, καθώς οι αυθαίρετες συλλήψεις δεν διασώζονταν βέβαια από «υποτυπώδη δικαστική υπηρεσία συντάγματος» και πάμπολλοι πρέπει να ήταν αυτοί που εκτελεστήκαν ή τους ζήτησαν χρήματα για να γλυτώσουν. Το αναφέρω, επειδή από την μεταπελευθερωτική πολιτική του ΕΑΜ /ΕΛΑΣ και των υπηρεσιών του, το μόνον παράπονο ήταν πως «σκοτώθηκε πολύς κόσμος» και δεν επρόκειτο για την ΟΠΛΑ.

Υπήρξε λοιπόν μία διπλή σιαγόνα που έκλεισε την πόλη από τη Γεωργική Σχόλη και την  Πυλαία, ελέγχοντας τις οδεύσεις του Χορτιάτη και των Ζερβοχωρίων, του Χολομώντα και της Κασσανδρινής, ενώ από τον βορρά και τα Χίλια Δέντρα ήταν αδύνατον να διαφύγει συγκροτημένος στρατός, διότι δεν υπήρχαν σοβαρές προσβάσεις και μάλιστα μηχανοκινήτων ομάδων. Στην κλασική και άνετη διόδευση της αρχαίας Εγνατίας πάντως, η περιοχή ήταν έρημη και αφύλακτη. Το Ρουμλούκι, ο κάμπος του νότου, στις εκβολές των ποταμών ήταν πλέον ελεγχόμενος από τον ΕΛΑΣ, αν και , συνεργάτες των Γερμανών και μικρές φρουρές Γερμανών κρατούσαν μερικά σταυροδρόμια .

Δύο περίπου μήνες πριν την απελευθέρωση βίωσα μία αξέχαστη εμπειρία. Τα δύο μεγάλα αδέλφια μου κατά καιρούς έπαιρναν μία βάρκα και επέστρεφαν με στάρι από την περιοχή του Λουδία. Δηλαδή ταξίδευαν από τη θάλασσα μέχρι το Λουδία και στη συνέχεια τον διέσχιζαν, φτάνοντας στην περιοχή των Γιαννιτσών. Φόρτωναν στο Κίτρος αλάτι και το αντάλλασσαν στα Γιαννιτσά με στάρι. Αυτό το ταξίδι θέλησα να κάνω κι εγώ μαζί με τα αδέλφια μου, οι οποίοι με απέτρεψαν να πάω αλλά εγώ επέμενα έντονα και τα κατάφερα. Έτσι ξεκινήσαμε με πρώτο σταθμό το Κίτρος, όπου μας βοήθησαν άνθρωποι από άλλες βάρκες που ήταν εκεί για τον ίδιο σκοπό, καθώς η άμμος έκλεινε πολλές φορές το στόμιο του λιμένος.

 Η ίδια η πόλη βρίσκεται, πλην των στρατιωτικών στρατοπέδων και ενός κεντρικού τομέα, στα χέρια του ΕΛΑΣ. Το παραδέχονται, με κάποια υπερβολή, ήδη από την 23^η Οκτωβρίου απεσταλμένοι του Χρυσοχόου στον Άγιο Αθανάσιο, όπου προσπαθούν να ξεπεράσουν τους δισταγμούς και τις αντιρρήσεις των οπλαρχηγών προκειμένου να μπουν στην πόλη που «κομμουνιστοκρατείται».

Τους Γερμανούς δεν τους νοιάζει, διότι γνωρίζουν πως ο ΕΛΑΣ, μετά το πέρασμα της ηγετικής του ομάδας από τον Αξιό, έχει θέσει τις μεραρχίες του αντικρύ στη Θεσσαλονίκη και έχει ήδη κινηθεί προς τα ΒΑ, όπου περιμένουν δίβουλοι, υπό τον Κισά Μπατζάκ και τους υπόλοιπους, οι χιλιάδες ένοπλοι των τμημάτων αυτών.

Υπάρχουν δύο ειδών ανταλλαγές μηνυμάτων. Αρχηγός των αρχηγών είναι ο Κισά Μπατζάκ του Κούκκου της Πιερίας, αλλά το αυτόγνωμο των άλλων αποσπασμάτων είναι δεδομένο. Συνομιλούν, αλλά δεν ομονοούν. Οι Άγγλοι τους στέλνουν ένα χαρακτηριστικό της νοοτροπίας τους μήνυμα όπου ουσιαστικά τους τάζουν μια αμνηστία, εφόσον βέβαια δεν κάνουν το λάθος να ξαναμπούν στη Θεσσαλονίκη με νεκροκεφαλές και γερμανικά κράνη.

Τώρα προτείνεται να μπουν ως δυνάμεις του ΕΔΕΣ, του Ζέρβα, πράγμα που προκαλεί και έναν αστεϊσμό από τον Κισά Μπατζάκ: «από τον ΕΔΕΣ μας χωρίζει (εμάς του ΕΕΣ εννοεί) ένα Δέλτα!»

Αξιωματικοί του ΕΔΕΣ είναι μαζί με τους δεξιούς αντάρτες από τον Άγιο Αθανάσιο, και αναμένουν αποφάσεις. Ελάχιστες ημέρες πριν, υπάρχει και μια ντεκλαρέ πρόταση προς τον Κισά Μπατζάκ να ενταχθεί στον ΕΛΑΣ. Και αυτή η πληροφορία χρήζει μπόλικης εξέτασης, αλλά δεν είναι προς απορίαν: ο «κοντοπόδαρος» Παπαδόπουλος, παλαιός και έμπειρος αντάρτης των βουνών από την αρχή του αιώνα, πολυμήχανος και πραγματικά καλός πολεμιστής, έχει καταφέρει να οργανώσει ένοπλα τμήματα στο χωριό του, τον Κούκκο, από το οποίο φεύγει δαφνοστεφής για να αρχηγεύσει στρατιωτικά στην Θεσσαλονίκη, στη θέση του Πούλου, του Βήχου και των υπολοίπων. Η φήμη του και η σχετική του δυστροπία έναντι των γερμανικών διαταγών, τον κάνει τυπικό καπετάνιο που χαίρεται τον πόλεμο και έχει σαφείς αρχηγικές ικανότητες.

Η εκκρεμότητα αυτή στο τέλος θα λήξει με ατυχή τρόπο. Οι χιλιάδες συνασπισμένοι συνεργάτες των Γερμανών αφήνουν συντεταγμένα το μέτωπο των Αποστόλων και κατευθύνονται, μαζί με τα κοπάδια του ανεφοδιασμού των, στο Κιλκίς. Την ημέρα που φεύγουν οι Γερμανοί και η πόλη πλημμυρίζει εξ ανατολών προς Δυσμάς από μονάδες του ΕΛΑΣ που προηγούνται και πλήθος κατοίκων της Θεσσαλονίκης που ενθουσιασμένο παραληρεί και κλαίει από συγκίνηση, οι ένοπλοι οι οποίοι από διάφορες αιτίες και από διάφορες καταγωγές αντιστάθηκαν κυρίως στο ΕΑΜ και στον ΕΛΑΣ, αφήνοντας την αντίσταση κατά των δυνάμεων κατοχής επιλεκτικά κυρίως εναντίον των μισητών τους Βουλγάρων, μπαίνουν στο Κιλκίς και στρατωνίζονται. Αν δεν είχαν επιλέξει τον δρόμο του στυγνού τρομοκράτη κατά πάντων, εκτελώντας ό,τι δεν τους γέμιζε το μάτι, η Αφήγηση θα ήταν και πάλι διαφορετική.

Δεν μετατρέπουν το Κιλκίς σε φρούριο (δεν έχουν και τον καιρό). Περιμένουν τους Άγγλους, να προλάβουν τον ΕΛΑΣ, να μπουν στη Θεσσαλονίκη, ως ΕΔΕΣ και να συνταχτούν, αθώοι παντός αίματος, με την νέα ελληνική κυβέρνηση, υπό τις διαταγές του Σκόμπι που είναι ο νέος στρατηγέτης της χώρας. Ο δρόμος Κιλκίς-Θεσσαλονίκης (τμήμα του πανάρχαιου αρχαίου δρόμου που ενώνει τον Θερμαϊκό μέσω των κοιλάδων του Αξιού στην Δαρδανία κι από εκεί στην Νίσσα και στη Μητροβίτσα(Σίρμιο) είναι τελείως ανοιχτός.

Ότι οι εντός του Κιλκίς θέλησαν να αποκτήσουν επαφή με τους Άγγλους, και ότι απέτυχαν με ένα στρατήγημα, περιγράφεται γλαφυρά από τον Αναστασιάδη. Απεσταλμένοι των αμυνομένων συνέλαβαν έναν σύνδεσμο του ΕΛΑΣ στο Δερβένι και εκείνος τους έπεισε πως θα τους οδηγήσει στους Άγγλους που ήταν ήδη στη Θεσσαλονίκη, αρκεί να μη τον σκοτώσουν. Τους οδήγησε σε αρχηγείο του ΕΛΑΣ στην πόλη που το φρουρούσαν ΕΛΑΣιτες ντυμένοι με εγγλέζικες στολές και η «καριέρα» τους τελείωσε εκεί. Οι Άγγλοι δεν συνδέθηκαν με τους αποκλεισμένους.

Ο ΕΛΑΣ φρουρεί την βαθειά κοιλάδα στο Ρετζίκι και την μεταξύ Χορτιάτη και Πανοράματος απλωσιά, καθώς διατηρεί δυνάμεις από το καλοκαίρι στο Φίλυρο. Οι στρατωνισμένοι στο Κιλκίς αναμένουν να διαλύσουν αυτές τις φρουρές οι Άγγλοι, όταν έρθουν με το καλό, και να τους καλωσορίσουν. Οι κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, βρίσκονται στον κάμπο, καλά συντεταγμένες και περιμένουν κάτι απλό: να φύγουν οι Γερμανοί με το τρένο και μόλις πάρουν τη γραμμή προς Ευζώνους, να κλείσουν τελείως τον κύκλο γύρω από τη Θεσσαλονίκη και να μπουν ως ελευθερωτές, αφήνοντας τους Άγγλους παρατηρητές.

Οι Άγγλοι ξεμυτίζουν με πλοιάρια 30 ή 31 Οκτωβρίου, αλλά σε μικρή ενότητα, ενώ οι πολλοί θα εμφανιστούν την 1^η Νοεμβρίου.

Προηγουμένως κάνουν κάτι σοβαρό: μονάδες του ΕΛΑΣ σκοπεύουν να ελέγξουν τα γερμανικά τραίνα σε ένα πολύ αδύναμο για την γερμανική άμυνα σημείο, στο Τεκελή (Σίνδο) που και κατά το 1912 έπαιξε πάλι σπουδαίο ρόλο στις μετακινήσεις και τις συνεννοήσεις πρέσβεων και απεσταλμένων για την παράδοση της Θεσσαλονίκης.

Θα παραμείνουν εκεί και θα ελέγχουν για παρείσακτους κάθε βαγόνι. Οι Γερμανοί έδιωξαν από τον Σεπτέμβριο τους επιδραστικούς Έλληνες με τραίνο στη Γερμανία και τον Πούλο με τους αφοσιωμένους του άνδρες ένα μήνα αργότερα για να γίνουν ήρωες στο πλευρό τους στην Σλοβενία. Αν κάποιος από τα τάγματα του Βήχου ή του Δάγκουλα, κάποιος που αισθανόταν ασφαλής κοντά τους και όχι στο Κιλκίς, έπαιρνε το τραίνο της γερμανικής φυγής, δεν είχαν καμία διάθεση να τον προστατεύσουν.

Μήνες αργότερα, όταν θα αποχωρούσαν οριστικά οι Γερμανοί από την Ιταλία έχοντας μέσα στις τάξεις τους μεταμφιεσμένο τον Μουσολίνι, δεν θα φέρουν καμία αντίρρηση να τον παραδώσουν στους Ιταλούς αντιστασιακούς.

Μια παρατήρηση που πρόσεξα πως είχε και διαδικτυακές διαφωνίες είναι η ακόλουθη: τις δυνάμεις των αντικομμουνιστών του Κιλκίς, μερικές διηγήσεις τις εμπλουτίζουν με δυνάμεις της ΠΑΟ. Η ΠΑΟ ήταν οργάνωση κυρίως Ελλήνων αξιωματικών που οργάνωσε ο Χρυσοχόου προκειμένου να μη μονοπωληθεί η Αντίσταση κατά των Γερμανών από τον ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ. Είχε άμεση ανάγκη «εθνικοφρόνων» μονάδων, αλλά όχι οπλισμένων από τους Γερμανούς!

Το πρώτο διάστημα ,αυτή η διαδικασία πήγε σχετικά καλά, κι αυτό φαίνεται από την ηπιότητα με την οποία ο ΕΛΑΣ, όπου είχε δύναμη, έστελνε την ΠΑΟ πίσω στα σπίτια τους.

Αλλά με την εξέλιξη της βίας και των επιχειρήσεων, διαδόθηκε πως η ΠΑΟ πήρε όπλα από τους Γερμανούς. Χωρίς να αποκλείεται κάτι τέτοιο, ο Χρυσοχόου δεν διέθετε το εναλλακτικό όπλο που νόμιζε πως θα τον ευνοούσε, κι έτσι εμπιστεύτηκε τους παραδοσιακούς τουρκόφωνους, ακόμη και τύπους σαν τον Δάγκουλα, που φαινομενικά ήταν στα μαχαίρια.

Η αναφορά πως ΠΑΟτζήδες ήταν βασικοί συντελεστές της «εθνικόφρονος» άμυνας στη μάχη του Κιλκίς, εξυπηρετούσε περισσότερο την υπαγωγή της ΠΑΟ στην μελλοντική της υποστήριξη της Βασιλείας και της αντιστασιακής σύνταξης, παρά την αλήθεια. Όπως αντίστοιχα, από την άλλη πλευρά, είναι τελείως υπερβολικά έως απίθανα τα περί ταγμάτων Ασφαλείας στην βόρεια Ελλάδα σενάρια.

Δεν είχα ιδέα πως υπήρχε Χάλογουιν ώσπου μου χτύπησαν την θύρα στο York κάτι μιτσά με μια κολοκύθα.

Δεν είχα ιδέα πώς έμοιαζαν οι εννιά υποψήφιοι αρχηγοί του Κέντρου, εξόν ένα debate που είδα αποβραδής.

Απέκτησα την πεποίθηση πως ήταν όμιλοι που ασκούσαν ένα παράξενο έθιμο. Ρωτούσαν κάτι και κυκλοφορούσαν απαντήσεις. Και προφανώς, ζητούσαν κάτι.

Ένα είδος Τζαμάλα, ή Ραγκουτσάρια, ή καλαντίσματα, ή Γκόλντι Μπάμπου, ή παρόμοιο. Συγκρουσιακό, αλλά μια χαρά, αν υπάρχει αντίτιμο. Ή αντίδωρο.

Trick or treat, δικέ μου.

Αντί να ξοδεύεστε και να σκάτε, μήπως να ανταμώνατε υπό τον Αλιβιζάτο οι εννέα και να ψηφίζατε υποχρεωτικά τον εαυτό σας κι άλλους πέντε, για να ροκανίσετε με την ησυχία σας τον “νικητή”; Διότι θα ψηφίζατε τους άγνωστους, τους περίεργους, τους ανέλπιδους. Οι παλιές καραβάνες, κάτι ξέρουν…

H Marisol Maldonado- Thomas, που παίζει στο videoclip του Smooth, δύσκολο να είναι your Spanish Harlem Mona Lisa αφού γεννήθηκε στο Queens. Aλλά της έτυχαν επαγγελματίες στο συνεργείο, σαν τον Marcus Raboy και την απογείωσαν. Πάντως, στο πλάνο πριν σηκώσει τα χέρια ο Σαντάνας αφήνοντας την κιθάρα να αιωρείται, τραυλό εργαλείο, στα σπλάγχνα του, η θεά του προγναθικού τζερτζελέ, κατεβαίνει να χορέψει στο δρόμο με γόβες. Λάθος.

Κάθε πρωί σχεδόν, βάζω το smooth να παίζει και χαζεύω τη γυναίκα στο παράθυρο. Δικαίως αγαπήθηκε τόσο το κλιπάκι στη στροφή του αιώνα. Αν το τραγουδούσε ο Rea, oπως το Auberge, θα ήταν το τέρμα της εξερευνητικής ζωής μου. Αλλά είναι γεμάτο λατίνους και αλλόχρωμους,σε ένα υλικό δρόμου,δρόμου που έχει σκουπιδάκια και μάλιστα ασάρωτα, πώς πρωτοείδαμε στο διαστημόπλοιο του Solaris του Ταρκόφσκι, και μετά, σε αφθονία στον Landis .

Tώρα βγαίνει αράπης λευκός θάνατος από την κούρσα, με προικισμένη αφανή μαλαπέρδα και του κουνιέται μια κωλαριστή, εγκαινιάζοντας τον Καρντασιανισμό. Κι εκείνη, στο παράθυρο. Με τα μάτια γλαρωτά, πανάθεμά με κι αν βλεπει το παραμικρό με τόσον αστιγματισμό και προγναθίζει αγαλματωδώς βολ πλανέ και με ανεμιστήρα.

Γυναίκες που δεν υπάρχουν, μαλάκα μου. Πονάνε και αισθάνονται, αλλά στην πράξη γελάνε, χασκογελάνε συνεχώς. Μόνο να γελάνε θέλουν, να φεύγει ο διάλογος ωσάν κέρματα  χυμένα από γεμάτη τσέπη ιερόσυλου που βούτηξε παγκάρι. Αλλά όταν γελάνε, είναι ζωντανές και θέλουν τύπους σαν κι εσένα, Τσιτσάνη μου διότι στη διασταύρωση Λαγκαδά με Μοναστηρίου, βρίσκεται ο Κερκύρας ο γερμανοτσολιάς μέσα στα γαίματα, ο αφεντικός σου, αν θυμάσαι φυσιογνωμίες.

Make it real or else forget about it, επιμένω. Κι ας γελάει όσο θέλει, με τις ρέπλικές της. Δεν φταίει αυτή. Η φαντασία μου τα φταίει.

 

Οι Γερμανοί απαγκιστρώνονται

Από τα τέλη Σεπτεμβρίου του 1944 οι Γερμανοί ξεκίνησαν να υπονομεύουν τις βαρειές υποδομές της Θεσσαλονίκης, αεροδρόμιο και λιμάνι. Τοποθέτησαν  εκρηκτικά στις αστικές υποδομές, ηλεκτρισμό και ύδρευση, ενώ πόντισαν και δύο παλαιά εμπορικά κτήρια κατά μήκος του λιμανιού για να αποφύγουν κάποια (απίθανη) απόβαση. Η διαταγή από το επιτελείο του Χίτλερ πρέπει να τους ήρθε 7 ή 8 Οκτωβρίου. Ήταν έτοιμοι. Εγκατέλειψαν  την Αθήνα σε 4 μέρες, στις 12 Οκτωβρίου αφήνοντας επαρκείς αμυντικά διατεταγμένες εφεδρείες στην Κρήτη και στα τέως ιταλοκρατούμενα νησιά, απ’ όπου έφυγαν μετά πολλών βασάνων στο τέλος του πολέμου. Την 22^α αερομεταφερόμενη μεραρχία που ήταν η πιο δυνατή τους μονάδα στην Κρήτη την προόριζαν για μεταφορά μέσω ξηράς στην κεντρική Ευρώπη αλλά συγκρούστηκε, στις 15 Οκτωβρίου, με μονάδα του ερυθρού στρατού που επιχειρούσε διείσδυση στο στενό πάνω από το Μπέλες, ανάμεσα Στρώμνιτσα και Πετρίτσι.

Εκλεκτή γερμανική μονάδα λοιπόν, απωθείται προς βορρά στις 15 Οκτωβρίου, ενώ οι σοβιετικοί βρίσκονται στα παλαιά ελληνοβουλγαρικα σύνορα, που δεν είναι υπό τεχνική έννοια σύνορα πλέον, αλλά εσωτερικός περιφερειακός διαχωρισμός μεταξύ βουλγάρικων και κατεχομένων εδαφών του τέως βασιλείου της Βουλγαρίας.

Η Κεντρική Μακεδονία από παλαιά είχε στις πόλεις μικρές μονάδες της Βέρμαχτ που ενέπνεαν τον φόβο στους απλούς πολίτες και αρκετές βοηθητικές υπηρεσίες, υγειονομικές και άλλες. Στα Γιαννιτσά, στη Φλώρινα, στην Κοζάνη, σε πόλεις αυτού του μεγέθους,  η γερμανική διοίκηση δυναμικότητας λόχου και σπανιότατα τάγματος διοικούνταν στις κρίσιμες περιπτώσεις από λοχαγό και καμιά φορά από λοχία. Διηγήσεις διάλυσης διαδηλώσεων από τους χαρακτηριστικούς «πεταλάδες», έδειχναν ζωντανά την εντύπωση που έκαναν οι εκπαιδευμένοι αυτοί άνδρες ανεξάρτητα από τον αριθμό τους.

Σε κάθε περίπτωση, ενώ οι Γερμανοί τα μάζευαν και οργάνωναν τον τρόπο εξόδου και μεταφοράς των στρατευμάτων, έδωσαν σημασία και στους συνεργάτες τους. Πρώτο έφυγε περί τα μέσα Σεπτεμβρίου, για Γερμανία, ένα τραίνο έμφορτο με συνεργάτες, τους στενούς διοικητικούς και πολιτικό προσωπικό , χωρισμένους από αγεφύρωτα χάσματα που μεταφράστηκαν και σε εκτελέσεις επί κεντρικού γερμανικού εδάφους. Οι παραδοσιακοί οπλαρχηγοί, ο Δάγκουλας και οι ελληνικές αρχές της Θεσσαλονίκης,  φίλοι των στρατευμάτων κατοχής, δεν ήταν μέσα στο τραίνο αυτό. Οι Γερμανοί στη χώρα τους φιλοξενούσαν πλέον την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση. Υπό τον Κουτσονίκο. Δεν πειράζει που δεν το μαθαίνουμε αυτό.

Είναι για άλλη έρευνα η «πολιτική γερμανόφιλη μερίδα της κατοχής εν Θεσσαλονίκη» με τον Σπυρίδη, τον Ποζιώνη (με το πολυθρύλητο «πολιτικό του συμβούλιο») αλλά και τον Θεοχαρίδη, τον Χερτούρα, τον Αγάθο, τον Παπαναούμ, τον Έξαρχο και τον Σιμωνίδη, ένα κοκτέιλ από αντισημίτες, εμμονικούς φιλοναζί, υπηρεσιακούς παράγοντες με επιρροή ή απλώς καιροσκόπους, γύρω από την γερμανική δράκα, διότι μπροστά στον αριθμό των Γερμανών που αποφάσιζαν, εκατοντάδες διεκδικητές επιρροής, περιουσιών και άλλων αγαθών θορυβούσαν διά αλληλογραφίας και αλληλοκαταδόσεων.

Στην ουσία, η τύχη των συνεργατών των Γερμανών ήταν πλέον χωρισμένη σε τρεις κατηγορίες. Ενώ  ο Πούλος με την ομάδα του έφυγε μέσα Οκτωβρίου με τραίνο και ακολουθούσε τις διαταγές του γερμανικού επιτελείου, προσκολλημένος σε κάποιο γερμανικό σώμα, μια  μεγάλη ομάδα των οπλαρχηγών, κυρίως τουρκόφωνων, στράφηκε σε μια αμυντική γραμμή προς το Κιλκίς.

Ήταν η μεγάλη ομάδα ενόπλων που οπλίστηκε από τους Γερμανούς οι οποίοι βρίσκονταν τότε πλέον σε επαφή με τις ελληνικές κατοχικές αρχές που διατήρησαν σε όλην την κατοχή οι Γερμανοί αλλά και με τους Άγγλους.

Τέλος, πολλά στοιχεία από τις συμμορίες του Δάγκουλα και άλλων, ακόμη και ΠΑΟτζήδων που είχαν εκτεθεί μέσα στην πόλη, προσπάθησαν ανεπιτυχώς να ακολουθήσουν τους Γερμανούς που έπαιρναν το τελευταίο τρένο για Γερμανία.

Η πόλη κρατούσε κυριολεκτικά την ανάσα της. Και στα μέσα Οκτωβρίου, παίχτηκε η αποφασιστική κίνηση στην σκακιέρα της τύχης της Θεσσαλονίκης. Ήταν μια αγωνία που κράτησε μια εβδομάδα περίπου, είχε νέους παίκτες και κατέληξε στα γεγονότα που παρουσιάζουμε στο λεύκωμα.

Μια εβδομάδα του Οκτωβρίου

Θα στηριχτούμε μόνον στα γεγονότα που μας φαίνονται πιστευτά ή πιθανά. Στις 9 Οκτωβρίου ξεκινά μια μυστική διάσκεψη στη Μόσχα. Ο Τσώρτσιλ στο πρώτο δείπνο, διηγείται στα απομνημονεύματά του πως, εκμεταλλευόμενος την χαλαρότητα  της στιγμής, έγραψε ένα σημείωμα όπου «μοίραζε» ουσιαστικά την επιρροή μεταξύ των σοβιετικών και των δυτικών συμμάχων στις περιοχές της νοτιοανατολικής Ευρώπης που βρίσκονταν εσχάτως σε πολεμικό αναβρασμό, μετά την κατάρρευση του νοτίου γερμανικού μετώπου:

 Απεβιβάσθην εις Μόσχαν το απόγευμα της 9^ης Οκτωβρίου. Εις τας 10 την νύκταν είχομεν την πρώτην σημαντικήν σύσκεψίν μας εις το Κρεμλίνον. Ήσαν μόνον ο Στάλιν, Μολότωφ, Μαλένκωφ. Ήντεν και εγώ. Ο ταγματάρχης Μπιρς και ο Παυλώφ εξετέλουν χρέη διερμηνέων. Η στιγμή ήτο κατάλληλος δια σοβαρόν έργον. Ούτω είπον: «Ας ξεκαθαρίσωμεν τας υποθέσεις μας εις την Βαλκανικήν. Οι στρατοί μας είναι εις Ρουμανίαν και Βουλγαρίαν. Έχομεν συμφέροντα, αποστολάς και πράκτορας εκεί. Ας μη εμπλακώμεν εις σύγχυσιν διά μικροζητήματα. Καθ’ όσον αφορά την Άγγλιαν και την Ρωσίαν, πως θα σας εφαίνετο να έχετε το 90% της επιρροής εις Ρουμανίαν και ημείς να έχωμεν το 90% του ελεγχου εις την Ελλάδα και να τα μοιρασθώμεν κατά το ήμισυ εις την Γιουγκοσλαβίαν; Ενώ μετεφράζοντο αυτά, έγραφα εις ήμισυ φύλλον χάρτου; ΡΟΥΜΑΝΙΑ: Ρωσία 90%-οι άλλοι 10%. ΕΛΛΑΣ: Μεγάλη Bρετανία (εν συμφωνία με ΗΠΑ) 90%-Ρωσία 10%.ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ: 50%-50% ,ΟΥΓΓΑΡΙΑ 50%-50%. ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ: Ρωσία 75%-οι άλλοι 25%. Έσπρωξα το φύλλον εις τον Στάλιν, ο οποίος είχε ήδη ακούσει την μετάφρασιν. Υπήρξε σύντομος σιωπή. Και μετά πήρε το μπλε μολύβι και εσημείωσε την έγκρισίν του και μου το επέστρεψε. Ολα είχαν κανονισθεί εις διάστημα όσον απαιτείται διά να αρχίσωμεν. Μετά, ηκολούθησεν μακρά σιωπή. Το φύλλον χάρτου με την σημείωσιν με το μολύβι, ευρίσκετο εις το μέσον της τραπέζης. Κατόπιν είπα: «Μήπως θα φανεί κυνικόν, εάν αποκαλύπτετο ότι είχομεν διακανονίσει τα ζητήματα αυτά τόσον μοιραία δια έκατομμύρια ανθρώπων, κατά τόσον πρόχειρον τρόπον;». «Όχι, κρατήστε το», είπεν ο Στάλιν (Τσόρτσιλ, απομνημονεύματα)

Είτε είναι ξεκάρφωμα του Στάλιν, είτε πρόκειται για στυγνή πραγματικότητα , δεν είμαστε νομίζω μακριά από την αλήθεια ότι αυτό το σημείωμα, ακόμη κι αν επινοήθηκε, ήταν ως έννοια και ως ουσία λεγομένων απολύτως στην αντίληψη τόσο του Στάλιν, όσο και του Τσόρτσιλ .

Και πως η ισορροπία αυτή, παρά τις επιμέρους ανομοιογένειες, διατηρήθηκε σε όλην την περίοδο του ψυχρού πολέμου. Η Ελλάδα υπό αγγλική και αμερικανική επιρροή κατά 90%, η Γιουγκοσλαβία μοιρασμένη και η Βουλγαρία 75 % σοβιετική. Αυτά λέγονται και γράφονται ενώ οι σοβιετικοί είναι μέσα στα εδάφη της Βουλγαρίας και υπάρχει εξέγερση με στόχο την αλλαγή πολιτικής αυτού του κράτους.

Η πιο ισχυρή ένδειξη πως κάτι έτρεχε στη Μόσχα και ήταν όλα προσυμφωνημένα ήρθε μια εβδομάδα αργότερα, όταν οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν οικειοθελώς την Ανατολική Μακεδονία και τα άλλα κατεχόμενα και γύρισαν στην πατρίδα τους. Ήταν μια καθαρή παρέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης υπέρ των Άγγλων, διότι ο ΕΛΑΣ τις ίδιες ημέρες και ώρες είχε ανθρώπους του στη Σόφια που ζητούσαν βοήθεια την οποία δεν έλαβαν ποτέ.

Είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς τι επιπτώσεις θα είχε στην περιοχή μια κάθοδος ενός τάγματος του Τολμπούκιν προς Θεσσαλονίκη. Ασφαλώς και θα επέστρεφε, όπως έγινε στην Αυστρία, αλλά δεν υπάρχει περίπτωση, κατά την ταπεινή μου γνώμη, να είχαμε εμφύλιο πόλεμο στην χώρα…

Την ίδια εποχή, έχουν περάσει δύο εβδομάδες από την συμφωνία της Καζέρτα, όπου η ΠΕΕΑ, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ είχαν αποδεχτεί να μη διαβούν τον Αξιό, αφήνοντας την Θεσσαλονίκη στις αγγλικές δυνάμεις και τις δυνάμεις που η κυβέρνηση Παπανδρέου θα συγκέντρωνε υπό τις διαταγές του Σκόμπι.

Ενώ αυτά «δουλεύονται» και με την ομάδα μεραρχιών του ΕΛΑΣ κεντρικής Μακεδονίας  παντοδύναμη, νικήτρια παντού και χωρίς ουσιαστικό αντίπαλο, αφού ο ΕΔΕΣ έχει απήχηση μόνον στα δυτικά της χώρας, εδρεύει στην Βέροια, όπου και θα παραμείνει έως του αγίου Δημητρίου, ο Βαφειάδης, μη εμπιστευόμενος την Καζέρτα (και, προσθέτω, γνωρίζοντας -πράγμα απλό- ότι ο στρατηγός Τολμπούκιν βρίσκεται στα ελληνοβουλγαρικα σύνορα), σκέφτεται  πως με τον φιλικό πλέον  και συμμαχικό βουλγαρικό στρατό στην πλάτη του, δεν θα έχει κανένα εμπόδιο να μπει στη Θεσσαλονίκη, αποβιβάζοντας δυνάμεις στην Χαλκιδική.

Τις δυνάμεις που ανέλαβαν το έργο της απόβασης, τις ξέρουμε: ήταν το 50^ο σύνταγμα του ΕΛΑΣ υπό τον καπετάν Νικήτα, τον Κωνσταντίνον Συννεφάκη, από το Λιβάδι Ελασσόνας που με το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών του, πέρασε απέναντι και συνδυάστηκε με τις δυνάμεις του 31^ου Συντάγματος στη Θεσσαλονίκη. Οι εντολές δίνονται και έτσι, έως το απόγευμα της 29^ης Οκτωβρίου, ΕΛΑΣίτες, που λέγονται  τμήματα Χαλκιδικής, σε δύο κολόνες είναι στο Σέδες .

Βέβαια, είναι αδύνατο να μην έγιναν επαφές κάποιων στελεχών του ΚΚΕ με τους σοβιετικούς, που τους συναντούμε να απωθούν Γερμανούς στα στενά του Πετριτσίου, δίπλα στα ελληνικά σύνορα και την ίδια μέρα να μπαίνουν στη Σόφια. Δεν είδα την υποτιθέμενη μαρτυρία Παρτσαλίδη στην «Αυγή» της 15^ης Απριλίου 1978, όπου υποστηρίζει πως πήγε στη Μόσχα (σαφώς μετά την 15^η Οκτωβρίου 1944) και ζήτησε βοήθεια από τον Τολμπούκιν χωρίς να την λάβει, αλλά αυτές οι ενδείξεις είναι εκ του περισσού.

Αρκεί και περισσεύει πως 10 Οκτωβρίου η Ελλάδα πέρασε με άνωθεν συμφωνία στην επιρροή της Αγγλίας. Έτσι, η είσοδος των Άγγλων και της νέας Ελληνικής κυβέρνησης, ενισχυμένη με δύο συμφωνίες τις οποίες υπέγραψε η αριστερά, ήταν μια καλυμμένη πράξη πανταχόθεν. Οι σημαίες με τα σφυροδρέπανα της 2ας Νοεμβρίου, σε καλάθια στην Τσιμισκή, μπορούσαν να ξενίζουν όσο ήθελαν τους Θεσσαλονικείς στη μεγάλη γιορτή. Από τους Συμμάχους, οι Άγγλοι είχαν την πρωτιά στην χώρα. Δεν ήταν υποχρεωτικό να το ξέρουν όλοι.

Αυτή η εκτίμηση είναι προσωπική και συμφωνεί απλώς με την διαβεβαίωση πολλών καπεταναίων και στρατιωτικών ηγετών της αριστερής αντίστασης πως δεν είχαν καθαρή εικόνα των συμφωνιών της Καζέρτα, αλλά και να είχαν, μάλλον την θεωρούσαν προσχηματική.

Διότι τόσο η ΠΕΕΑ, όσο και οι υπουργήσιμοι της ενιαίας κυβέρνησης, μπορεί να ήταν γνωστοί και εν μέρει σεβαστοί στο ΕΑΜ, αλλά το «πνεύμα» ομάδας των ενόπλων σχηματισμών, ως προς την πολιτική αντιμετώπιση μιας συνθήκης, είναι γνωστό πως σήκωνε συνήθως μεγάλες και έμπρακτες διαμαρτυρίες.

Οι ένοπλοι αισθάνονται πως οι άοπλοι δεν τους εκφράζουν απόλυτα. Αυτό συμβαίνει συστηματικά παγκοσμίως από την εποχή τουλάχιστον του Κρόμβελ στον κόσμο και δεν θα αποτελούσε εξαίρεση ο ΕΛΑΣ της Βέροιας και ο τοπικός ΕΛΑΣ της Θεσσαλονίκης, σε ένα κλίμα που αμφισβήτησαν οι οπλαρχηγοί του 1821, ο ηττημένος στρατός του 1922, αλλά και οι υπογράψαντες την ανακωχή και την παράδοση του 1941.

Η έκπληξη των ημερών του Οκτωβρίου είναι αλλού: στους ένοπλους συνεργάτες των Γερμανών.  Αναφέρεται ρητώς πως όσοι ήταν έξω από τη Θεσσαλονίκη, συγκεντρώθηκαν στην περιοχή από τη Κρύα Βρύση έως τον άγιο Αθανάσιο (το Καβακλή) ενώ οι μονάδες που ήταν μέσα στην πόλη (ανάμεσά τους οι επίλεκτοι του Κισά Μπατζάκ) συγκεντρώνονται στην πλατεία Αγίας Σοφίας και  μετά από τελετή συντεταγμένοι, φεύγουν από τη Θεσσαλονίκη, κατευθυνόμενοι και αυτοί στον Άγιο Αθανάσιο. Αυτό πρέπει να έγινε, αν και ο Τομανάς δεν δίνει ημερομηνία, κατά τις 20 Οκτωβρίου.

Όλοι τους βρίσκονται σε ένα τόξο που ολοένα περιορίζεται, αυξάνοντας το βάθος του. Οι μάχιμοι πρέπει να ξεπερνούν τις 7000, αλλά έχουν μαζί τους όχι μόνον οικογένειες και φιλικά προσκείμενους χωρικούς και άλλους στρατολογημένους, αλλά και χιλιάδες αιγοπρόβατα του μεγαλοκτηνοτρόφου Σιαπέρα από τα πρόβουνα του Πάικου που προηγούνται των μετακινήσεων τους.

Στον Άγιο Αθανάσιο το στρατόπεδο  δυναμώνει και αυξάνεται και πιάνει επαφή με τους Άγγλους και την νέα ελληνική κυβέρνηση, αλλά και με απεσταλμένους του ΕΔΕΣ. Ενώ αγωνίζονται να βρουν μια λύση προκειμένου να ενταχθούν στην νέα πραγματικότητα, προς το τέλος του μήνα, μαθαίνοντας ότι ο ΕΛΑΣ είναι έτοιμος να περάσει τον Αξιό και τον κάμπο από το Ρουμλούκι με κατεύθυνση τη Θεσσαλονίκη (οι Γερμανοί βρίσκονται ακόμη στην πόλη) οι ένοπλοι εγκαταλείπουν τον άγιο Αθανάσιο και οδεύουν προς το αμυντικό μέτωπο Άνω, Μέσοι και Κάτω Απόστολοι.

Ακόμη και εάν το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ υποστηρίζουν για λόγους ανόρθωσης του ηθικού, πως έχουν καταδιώξει τους Γερμανούς, η κίνηση των ενόπλων γερμανοντυμένων και αντικομμουνιστών, δείχνει πως αρνήθηκαν να μπλέξουν με τον ΕΛΑΣ και άφησαν έτσι έναν ουδέτερο χώρο κατά μήκος της λεκάνης του Αξιού,ώστε να φύγουν χωρίς εμπλοκές οι Γερμανοί από τη Θεσσαλονίκη, να περάσουν μετά την 27^η Οκτωβρίου οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ τον Αλιάκμονα με τους αρχηγούς τους και οι Δαγκουλαίοι, ελπίζοντας να πάρουν ταυτότητες του ΕΔΕΣ, ταυτότητες ξεπλύματος, καταφεύγουν στο μέτωπο Γαλικού. Ήταν ένας διαχωρισμός παλαιών αντιπάλων ,με πρόδηλη ανάμιξη των στρατιωτικώς ισχυροτέρων στη χώρα, που ήταν οι Άγγλοι.

Είναι τρεις συνοικισμοί του πεδινού Κιλκίς απλωμένοι στις ρίζες μιας αρχαίας πόλης, κοντά στην Πικρολίμνη και στον Γαλλικό, πάνω από τα στενά των Φιλαδελφιανών (Νάρες) που καλύπτονται εύκολα και με πλάτη τα χθαμαλά πλην αποτελεσματικά για άμυνα λοφάκια. Η περιοχή του Κιλκίς στην δυτική του πεδιάδα δεν έχει άλλα αντερείσματα, παρά μόνον αυτά που βρίσκονται στις παρυφές της πόλης, επειδή επιτρέπουν και μέσα από Τέρπυλλο, Θεοδόσια, και τον αρχαίο δρόμο του Κολχικού, πρόσβαση προς Θεσσαλονίκη και τις Μυγδονικές λίμνες, άρα διαφυγή προς όλα τα σημεία του ορίζοντα πλην του δυτικού που είναι ανοιχτός κάμπος.

Στις γραπτές ερμηνείες του ΕΛΑΣ, υπάρχει η υπόνοια έως βεβαιότητα ενός «σχεδίου Ζετ» του Χρυσοχόου. Σύμφωνα με αυτό, υπήρχε ένας πολιτικός ελιγμός ώστε οι συνεργάτες των Γερμανών να επανέλθουν ως απελευθερωτές. Αυτό δεν χρειάζεται να ενδυθεί κάποια συνωμοτικότητα. Είναι πολύ πιθανό, αλλά απαιτούσε κάτι λίγο πλην αποτελεσματικό: μια διλοχία και έναν αξιωματικό του Αγγλικού στρατού με έναν πολιτικό εκπρόσωπο της νέας κυβέρνησης, που κρατώντας στο χέρι την γραπτή συμφωνία των οπλαρχηγών της τέως φιλογερμανικής παράταξης, θα συμφωνούσε και θα συντασσόταν με την συμφωνία στη Καζέρτα, αφού θα είχαν μοιραστεί ταυτότητες του ΕΔΕΣ στους τέως συνεργάτες των Γερμανών.

Ο ΕΛΑΣ τότε δύσκολα θα παραβίαζε χωρίς κάλυψη την ρύθμιση αυτή, ασχέτως  εάν θα εκδήλωνε απέχθεια και θα δημιουργούσε το σχετικό κλίμα. Ωστόσο από τα στοιχεία που έχουμε μάλλον πείθουν ότι το «σχέδιο Ζετ» ήταν ένα τροχιοδεικτικό βλήμα χωρίς γόμωση:

Οι κινήσεις και οι ελιγμοί των ταγματασφαλιτών θα διευκολύνονταν αν η ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ (που είχε στρατιωτικό διοικητή τον υποστράτηγο Μπακιρτζή, καπετάνιο τον Μάρκο Βαφειάδη και επιτελάρχη τον αντισυνταγματάρχη πυροβολικού Λαγγουράνη) υπάκουε στον σχετικό όρο της συμφωνίας τη Καζέρτας (Γιάννης Γκλαρνέτατζης, στην επίτομη, υποδειγματική ψηφιακή του ανάρτηση «η παραμελημένη απελευθέρωση»)

 Ο κύριος λόγος που οι γερμανοντυμένοι του Δάγκουλα και του Κισά Μπατζάκ, και των άλλων οπλαρχηγών, φεύγουν από την πόλη, είναι για να αποκτήσουν πηλήκια του ΕΔΕΣ, να βαπτιστούν εθνικόφρονες αντιστασιακές δυνάμεις που μπορεί να είχαν και μερικούς έξαλλους ανάμεσά τους, αλλά ποτέ δεν απομακρύνθηκαν από τους εθνικούς στόχους.

Ο έμπειρος Χρυσοχόου αξιολογεί την κατάσταση και κρίνει πως μια σύγκρουση των συνεργατών των Γερμανών με τον ΕΛΑΣ ενδεχομένως να αποβεί ολέθρια και για αυτόν, ενώ εάν οι ομάδες των «εθνικιστών» οργανωθούν και μεταμφιεσθούν, θα προηγηθεί ο ΕΛΑΣ και θα εισπράξει τα συχαρίκια, αλλά οι αγγλικές δυνάμεις και άλλες «αντιστασιακές» πλέον, θα είναι αλώβητες και απόλυτα συμβατές ως προς την Καζέρτα.

Έμμεση ένδειξη πως τέτοιες μεταμορφώσεις δήθεν αντιστασιακών από ύαινες σε λέοντες διατηρώ από πολλά χρόνια στα ενθυμήματά μου: ένα δίπλωμα υπογεγραμμένο με μελάνη από τον ίδιο τον Ναπολέοντα Ζέρβα, όπου σε υποπράσινο φόντο, βεβαιούται  ότι ο φέρων ήταν μέλος της Εθνικής Αντίστασης και το υπογράφει ο Αρχηγός.  Με μια διαφορά: το δίπλωμα δεν έχει συμπληρωθεί. Είναι μια λευκή επιταγή προς την νομιμοφροσύνη. Το είχα προμηθευτεί στο μοναστηράκι το 1976 από ένα ρολό τέτοια υπογεγραμμένα χαρτιά.

Τώρα στη Θεσσαλονίκη, οι συνεργάτες των Γερμανών είναι απλώς σε συμβολικούς αριθμούς. Βρίσκονται επίσης στη Σαλονίκη η Χωροφυλακή και οι αρχές, γενικώς, ελληνικές ή γερμανικές. Είναι στην ουσία ένας χειρισμός που θέλησε ο πολλά νήματα κινών Χρυσοχόου, τόσο επιδραστικός, ώστε δεν πειράχτηκε στο τέλος της Κατοχής από κανέναν.

Οι Άγγλοι ποτέ δεν έκρυψαν πως δεν είχαν δυσκολίες συνεννόησης μαζί του. Στα χαρτιά, χωρίς πουθενά να υπάρχουν στην πόλη παραστρατιωτικοί, υπάρχουν οι Γερμανοί υπ΄ατμόν, και ακόλουθοί τους, ως μόνοι κληρονόμοι της Κατοχής, άρα ως απελευθερώσιμοι, οι κάτοικοι που δεν εκτελέστηκαν και δεν πήγαν σε στρατόπεδα, καθώς και οι αρχές του Δημοσίου, η Δημοτική Αρχή, και οι υπηρεσίες.

Αυτοί περιμένουν, ειδοποιημένοι για την Καζέρτα, τους Άγγλους να αναλάβουν τη στρατιωτική διοίκηση της Θεσσαλονίκης. Η πόλη μοιάζει «ασφαλής» στα χέρια της νέας κυβέρνησης. Αλλά οι Άγγλοι πολύ δύσκολα θα φτάσουν στη Θεσσαλονίκη την ώρα που οι Γερμανοί φεύγουν, ώστε η παράδοση της πόλης να γίνει ως να ήταν η Θεσσαλονίκη μια πόλη αδέσποτη της κεντρικής Ευρώπης. Η Ελλάδα έχει αντισταθεί στον κατακτητή της. Η Αντίσταση υπάρχει, δεν γονάτισε, έχει εκ των πραγμάτων απελευθερώσει μεγάλο μέρος του εθνικού χώρου.

Η Αντίσταση πρέπει να λάβει μέρος στην Απελευθέρωση. Κανονικά, οι Άγγλοι θα ήταν πιο ήσυχοι αν έμπαινε ο Ζέρβας. Αλλά αυτός είναι μακριά.

Τότε, οι ιθύνοντες, σκέφτονται κάτι πιο απλό. Να βαφτίσουν τις οπλισμένες από τους Γερμανούς παραστρατιωτικές δυνάμεις ως ανήκουσες στον ΕΔΕΣ. Με τον τρόπο αυτό, οι Άγγλοι θα παραλάβουν και θα αφοπλίσουν προσωρινά, τουλάχιστον επτά χιλιάδες ενόπλους της «άλλης πλευράς», της αντικομουνιστικής. Αξιωματικοί του ΕΔΕΣ σπεύδουν στον Άγιο Αθανάσιο. Μένει να δούμε, με τον εκτός Θεσσαλονίκης ΕΛΑΣ να ετοιμάζεται να περισφίξει την πόλη το τρίτο δεκαήμερο του Οκτάωρη, τι γίνεται με το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ της πόλης.

Παρά τις μαρτυρίες και τις διαβεβαιώσεις των ιθυνόντων της εποχής και της πόλης, ενώ οι τοπικές οργανώσεις δουλεύουν αποτελεσματικά και συνωμοτικά, δεν ισχύει το ίδιο με την ένοπλη δράση τους τουλάχιστον στις αρχές του θέρους.

Τα όπλα είναι ελάχιστα, τα αγοράζουν ή τα παίρνουν από αυτομόλους ή τα κερδίζουν σε αψιμαχίες, αλλά οι δυνάμεις των συνεργατών των Γερμανών επιχειρούν παρελάσεις στους δρόμους, στήνουν μπλόκα και εκτελούν ανθρώπους, όπως στην Καλαμαριά και αλλού, έχουν στο συρματόπλεγμα πάμπολλους ΕΑΜιτες και ΕΛΑΣιτες απ’ όπου αντλούν τους ομήρους που θα εκτελεστούν. Έχουμε γραπτές διαβεβαιώσεις και λιγότερα απτά στοιχεία πως η κατάσταση άρχισε να αλλάζει.

Στην αυλή μας, φθινόπωρο, εμφανίστηκε ο καθηγητής Χ. με το συνθηματικό «χαιρετίσματα από τον τάδε». Η Α., υπεύθυνη της ΕΠΟΝ, με είχε ειδοποιήσει και τον περίμενα. Ο άνθρωπος ζήτησε να αποσυρθεί σε ένα δωμάτιο, και επίσης ένα ψαλιδάκι. Εκεί έκοψε τη φόδρα από το σακάκι του, έβγαλε ένα χαρτί και το ‘βαλε στην τσέπη.  Μετά τον πήγα από Κυβερνίδου-Λισέ-Έκθεση (εκεί ήταν παλιά, στο πάρκο του Πεδίου του Άρεος) -ΧΑΝΘ, Παλιά Παραλία και στη Λεσχη Τραπεζικών, δίπλα στο σινεμά «Αστόρια» όπου είχαν οργανώσει (η ΕΠΟΝ) ένα δήθεν πάρτι. Εκεί τον παρέδωσα σε έναν επικεφαλής με το όνομα Θ. Τον βρήκα, τον άφησα εκεί και έφυγα. Ο Θ, ο Φ. και η Α. ήταν ψευδώνυμα των επικεφαλής της ΕΠΟΝ στη Σαλονίκη. Μια από τις γιάφκες τους ήταν στο πατρικό μας και συνεδρίαζαν μια φορά το μήνα. Γύρω στα οκτώ άτομα. Έδιναν ένα ποσό στην μάνα μου και τους μαγείρευε να τρώνε. Έρχονταν από τις συνοικίες οι υπεύθυνοι και έδιναν λογαριασμό. Μεταξύ τους και γενικώς. (Ε. Χ, 2000)

Πάντως, ενώ η οργάνωση της ΕΠΟΝ, ο εφοδιασμός και το ΕΑΜ άνθιζαν, τα οπλισμένα συντεταγμένα τμήματα του ΕΛΑΣ με κόπο συγκροτούνταν. Με τον καιρό  οργανώθηκε  αντίσταση, αψιμαχίες με τους Δαγκουλαίους, κατόπτευση και παρακολούθηση των υπονομευμένων εγκαταστάσεων της πόλης από τους Γερμανούς, ενώ ποτέ δεν σταμάτησε η διακίνηση στελεχών και μελών της αντίστασης από και προς την πόλη, η μεταφορά οπλισμού, λειτουργία πολυγράφου και η σταθερή και ασφαλής επικοινωνία των οργανωμένων, παρά τις προσπάθειες των γερμανοντυμένων, όσο ήταν τουλάχιστο στην πόλη, να συλλαμβάνουν «υπόπτους»  και να τους εκτελούν ή να τους στέλνουν σε στρατόπεδα. Σε μια περίπτωση, ο ΕΛΑΣ στέλνει στον εφεδρικό της Θεσσαλονίκης, 42 στέν:

Σχεδίαζα την επόμενη μέρα να ρυθμίσω τη μεταφορά και τη διανομή του οπλισμού στις μονάδες της μεραρχίας. Δυστυχώς, ο Β. παραβίασε την εντολή. Το βράδυ πήγε και κοιμήθηκε στο σπίτι (με τον οπλισμό) μαζί με τον Σύνδεσμο της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας. Ο Σύνδεσμος είχε έρθει από το βουνό και πήγε στα Λαδάδικα να χαλάσει χρυσές λίρες. Κι αυτός παραβίασε ρητές εντολές. Στα λαδάδικα τον επισήμαναν χαφιέδες γκεσταπίτες και ταγματασφαλίτες και τον παρακολούθησαν.

Τα ξημερώματα της άλλης μέρας, πριν φέξει, δυνάμεις των Ταγμάτων και η Γκεστάπο κύκλωσαν το σπίτι και το τετράγωνο. Επιασαν τον Β. και τον σύνδεσμο, τους έβγαλαν στο δρόμο με τα σώβρακα και τους εκτέλεσαν αμέσως. […] Το πρωί πήρα το τραμ για το Ντεπώ να πάω στο σπίτι, Κρήτης 22. Πάντα στεκόμουν στον εξώστη του τραμ για να βλέπω και γύρω και να μπορώ να φύγω εύκολα. Στην 4^η στάση  είδα μια ομάδα ταγματασφαλίτες. Δεν κατέβηκα εκεί, αλλά στην 3^η  στάση. Γύρω από το σπίτι είδα κόσμο που συζητούσαν περίεργα. Μου είπαν πως μόλις έφυγαν οι ταγματασφαλίτες, αφού σκότωσαν δύο παιδιά. Ρώτησα αν πήραν τίποτε από το σπίτι. Με κάθε θυσία έπρεπε να σωθεί ο οπλισμός. Μάζεψα μια ομάδα […]Το ίδιο βράδυ έπρεπε να πάρουμε τον οπλισμό γιατί τη επομένη ημέρα στο σπίτι θα εγκαθίστατο ταγματασφαλίτικη οικογένεια. Αυτό γινόταν σε κάθε σπίτι που χτυπούσαν.(Παπαθανασίου)

 Τα όπλα σώθηκαν, αλλά ήταν γεγονός ότι υπήρχε ανισότητα στόχων και δράσης των αντιμαχομένων. Ας συγκρίνει κάποιος την αγωνία για 42 όπλα με το γεγονός πως ο Κισά Μπατζάκ, μετά την Αλβανία, το 1942, όργωσε τα βουνά, και έφερε από εκεί εκατοντάδες όπλα του ελληνικού στρατού από τα παραδομένα μετά την κατάρρευση του μετώπου. Η έλλειψη αξιόμαχων ομάδων στην πόλη έγινε αντιληπτή από τους ιθύνοντες και μετά από σύντομη ζύμωση και δουλειά το καλοκαίρι, άρχισαν οι συγκρούσεις μεταξύ του ΕΛΑΣ της Θεσσαλονίκης και των γερμανοντυμένων.

Τις επαφές του γερμανικού στρατού με τις αρχές της πόλης και τις αντιμαχόμενες παρατάξεις, οι μαρτυρίες τις θέλουν ελάχιστες τις τελευταίες μέρες του Οκτωβρίου, με πιο σημαίνουσα την επαφή του δημαρχεύοντος Σερεμέτη που, με την ενίσχυση του Γενναδίου, ζήτησε να μην είναι δραστική και απαγορευτική προσεγγίσεων ανεφοδιασμού η υπονόμευση των εγκαταστάσεων του λιμανιού. Οι μέρες που το γραφείο του Μέρτεν γινόταν χώρος δημοσίων σχέσεων και τακτικής του «δώσε και μένα μπάρμπα» έμοιαζαν πολύ παλαιές.

Παρά την στέρηση και τους μαυραγορίτες, από την 21^η  Σεπτεμβρίου, που έγινε ο αγγλικός βομβαρδισμός, αποθήκες τροφίμων στο λιμάνι έπαθαν ζημιές και τα τρόφιμά τους αφέθηκαν έρμαιο του πλήθους, ενώ οι Γερμανοί δεν κινήθηκαν εναντίον του (Τομανάς). Η ίδια κατάσταση επικράτησε μετά την αχρήστευση αποθηκών στο λιμάνι από τους Γερμανούς, που άφησαν μερικές ξεκλείδωτες και αδέσποτες:

Οι Γερμανοί ανατίναξαν όλες τις αποθήκες του λιμανιού αλλά άφησαν αυτές που περιείχαν εφόδια και τρόφιμα- άγνωστο για ποιο λόγο. Σαν μικρά παιδιά μπαίναμε και ψάχναμε τις αποθήκες ώσπου εντόπισα κάπου τσουβάλια με γαλέτες. Φορτώθηκα ένα μεγάλο τσουβάλι αλλά βγαίνοντας από το χώρο του λιμανιού συνειδητοποίησα ότι δεν μπορούσα να σηκώσω τόσο βάρος. Κάθισα να ξεκουραστώ και καθώς με πλησίαζαν και άλλα συνομήλικα παιδιά, έβγαλα και τους μοίρασα το μισό τσουβάλι  και έφυγα ελαφρύτερος για το σπίτι μου που ήταν τότε στην Τσιμισκή με Κούσκουρα. Πολλά παιδιά έπαιρναν από τις αποθήκες οβίδες και προσπαθούσαν να αφαιρέσουν το μολύβι από το μπρούτζινο σώμα της οβίδας. Σκοπός τους ήταν να αφαιρέσουν από το εσωτερικό του τη  δυναμίτιδα, με την οποία ανάβαμε το βράδυ πυρσούς. Σε πολλές περιπτώσεις πουλούσαν το μολύβι ή το μπρούτζο. Κάποια φορά όμως άκουσα για ένα γειτονόπουλό μου ότι καθώς χτυπούσε την οβίδα στις πέτρες, αυτή του ξέφυγε από τα χέρια, χτύπησε κάθετα στις πέτρες και εκπυρσοκρότησε, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί.  Σε πολλές  περιπτώσεις απέτρεψα φίλους μου από αυτό το επικίνδυνο παιχνίδι. (Χρήστος Καλεμκερής, 2013)

Alas, Habemus Ypourgaram ( The Spaniard connection files)

Το προφίλ μου στο φαίησμπουκ χρειάζεται να ανέβει στη ρεμίζα για ρεκτιφιέ. Περιέχει πολλή πρωινή φιλοσοφία, σχολιασμό της επικαιρότητας, υπό ιδιότυπη λοξή γωνία , περσοναλισμούς παρέα με άφθονο διαφημιστικό υλικό και άφθονη, βροντώδη, καρατσεκαρισμένα άγλωσση, σιωπή. Με καμιά δεκαριά μπλοκαρισμένους, σχετικά μικρό ποσοστό σε διάρκεια οκτώ ετών. Συνήθως κομμένους όποτε ήταν αγενείς στους σχολιαστές μου. Διέγραψα από «φίλους» περίπου το ίδιο ποσοστό που με διέγραψε.

Σχετικά μεγάλο ποσοστό αναγνωστών είναι γραφιάδες, συγγραφείς, ποιητές, κειμενογράφοι, γραμματικοί τεχνίτες, αλλά και άλλων υποτροφιών υπότροφοι. Και σε πολιτικό φάσμα, από τελειωμένοι υπεριώδεις έως πεπεισμένοι υπέρυθροι. Κι από προσωπικούς φίλους, μήτε ο Μπίλης, μήτε ο Σουλιώτης, μήτε ο Ναουμίδης ασχολήθηκαν με το άθλημα.

Συγγενείς και κατά καιρούς συντοπίτες αρκετοί,πλην σπανίως έχουμε επαφή- συχνότερα τους απάντησα σε γάμους, κηδείες και σε τοπικά ζητήματα παρά σε παραγωγικούς διαλόγους.

Εκτιμώ πολύ αυτούς που ασχολούνται με ολιγομελές κοινό-τουλάχιστον ξέρουν πού απευθύνεται η παρουσία τους. Αλλά τόσο στην περίοδο των μπλογκς, όσο και τώρα, υπάρχω σε αυτές τις μηχανές επειδή βρήκα τρόπο να συντηρώ ένα δημόσιο συρτάρι.

Βέβαια, έχω στήσει έναν παραλοϊσμένον μηχανισμό. Τελικά είναι όλο αυτό μια διεστραμμένη εγωπάθεια, συχνά ανορθόγραφη, συχνότατα αμυντική, ένα αντιαρματικό εμπόδιο, ένα φλακ που στέλνει βλήματα στο βρόντο, υπηρετεί μια αβανία, ένα γκαζίκι.

«Δημόσιο συρτάρι» είναι μια τσικλιμαγκιά, ένα προσωπείο. Στην ουσία, ό,τι έχω γράψει ή πρόκειται, είναι μια τετρακωμία, όπως αυτή των Γαλατών περί την Άγκυρα, που την ορίζουν του ορίζοντος τα τέσσερα σημεία, κυβερνημένη από τους τέσσερις ιππότες της Αποκαλύψεως (παίζουν και τα σύμβολα των τεσσάρων Ευαγγελιστών), από τους «τέσσερις στρατηγούς» του Χατζιδάκι που παν στο Ιράν.

Βόρεια, απλώνονται πάγοι: το λεγόμενο χαρτώο αρχείο, που το σέρνω μια ζωή και είναι μπερδεμένο σαν καρδιά γυναικών, κι όλο το ματίζω, κι όλο ξαναμπερδεύεται.

Εκδυτικώς , στον Ζέφυρο, είναι ό,τι βρίσκεται σε σκληρούς δίσκους μετά το 1992, υπάρχον, χαμένο, σβησμένο, με φριχτά κενά και ερωτήματα, που ταΐζει την  ψηφιακή μου παρουσία.

Ανατολικά, στες πύλες της Κασπίας και στην Κόκκινη Μηλιά, ένα κασελάκι σένιο με τα παιδικά , τα εφηβικά και τα νοσταλγί, όσα δεν μου τα μπούφλιαραν οι καιροί και οι αναστατώσεις της σαρκός και των ορμονών.

Τέλος, νότια και στους τροπικούς, αυτά που θυμάμαι και ενίοτε αναδύονται από τον εγκέφαλο, όλο και πιο σπάνια ,όλο και πιο ριγηλά.

Μόνον ο Μαχμούντ, ο Γούφας κι ο Μαμάης τα διαβάζουν κατά τον τρόπο που επιθυμώ. Όπως λέει κι ο Rob Τhomas στη Marisol του, στο Σμούθι του γερο Σαντάνα, make it real or else forget about it.

 

To ροκ αράουν δα κλοκ, που ακούστηκε στη ζούγκλα του μαυροπίνακος με τον γκλενφορ καθηγητή και το βικμάροου να τις τρώει στο τέλος ήταν ένα σχετικά ήρεμο, λυρικό κουνιστέτο με έναν εύσαρκο χαμογελί με λίγα μαλλιά. Για τη μεγάλη παρέα, δεν ήταν έξαλλο, άρα γάμησέ τα.

Μεγάλη παρέα, ήτοι παρέα μεγάλων ήτονε πεντέξη γεννηθέντες μεταξύ 1943 και 1945, που μπορεί και να μην έκαναν παρέα μεταξύ τους, αλλά ό,τι έλεγαν σε εμάς, του 1948 ή 1949, ήταν θέσφατο, Βίβλος, και το μαζεύαμε από καταής.

Είχε μόλις ξεσπάσει η μόδα σάκκος και οι χελιδονοφωλιές στα γυναικεία μαλλιά. Με τρία και παραπάνω χρόνια καθυστέρηση έφταναν όλα στα Γιαννιτσά του 1958. Στο ραδιόφωνο, είχε, εκτός τα ελαφρά ελληνικά, τον Ρενάτο Καραζόνε με το «Κελαλά». Ήταν και της μοδός να επιταχύνουν τις φωνίτσες στο κόρο, τάχα παιδικές, όπως έγινε με τα Στρουμφάκια.

Το ροκ το είδαμε από το ντοκιμαντέρ του Βασίλη Μάρου. Οι μεγάλοι επέμεναν πως αυτά δεν είναι ροκ. Είχαν, μάλλον συλλογικά, ένα σαρανταπεντάρι που το φύλαγαν για τα πάρτι τους, στη γειτονιά μου, στο ισόγειο του Αρβανίτη, με τις κόρες που είχαν φορητό ηλεκτρόφωνο. Πικαπάκι. Κρεμιόμασταν από το παράθυρο και βλέπαμε που το έπαιζαν αμέτρητες φορές και έκαναν φιγούρες.

Το έλεγαν Τζούρι Φούρι. Άρχιζε «ουμπαμπαλούα βουμπαμμπαλού» και μετά «τζούρι φούρι ωβερούρι». Το είχαν αγοράσει από τους Αμερικάνους που φύλαγαν το πυρηνικό ναρκοπέδιο στα Γιαννιτσά και δε μας το έδειχναν.

Είχα σπάσει το κεφάλι μου να μάθω τι σήμαινε, ώσπου διάβασα ένα μονοστηλάκι για την Πασιονάρια, με το όνομά της. Την έλεγαν Ντολόρες Ιμπαρούρι. Αμέσως συνδύασα το Ιμπαρούρι με το Ωβερούρι. Κατέληξα πως ήτανε οι μεγάλοι κομμουνιστάκια και γι’ αυτό μας έκρυβαν το Τζούρι Φούρι.

Τελικά, ήταν to Τούτι Φρούτι του Λιτλ Ρίτσαρντ που τον είχα δει, εξόν τα κλιπάκια, στο Down and Out in Beverly Hills, ως γείτονα του Ντρέηφους και της Μίντλερ, στην ταινία όπου ο Νόλτε μαθαίνει στους Μπεβερλήδες να πατάνε αναμμένα κάρβουνα.

Αφού είδα αναστενάρηδες στην  Δυτική Ακτή, κάθε παιδικός συνειρμός μου φαινόταν λογικός.

Το αντάρτικο ως την Καζέρτα

Μετά τα μέσα Σεπτέμβρη 1944 οι ένστολες γερμανικές δυνάμεις δεν έπαιρναν μέρος ανοιχτά [σε επιχειρήσεις] εκτός ελαχίστων περιπτώσεων (Παπαθανασίου)

Η εξόριστη κυβέρνηση της Ελλάδας, αφού φάνηκε να ξεπερνιέται η κρίση της βαθειάς διαμάχης των ελληνικών εν εξορία στρατιωτικών δυνάμεων, που άφησε εκατοντάδες Έλληνες μαχητές στα συρματοπλέγματα υπό περιορισμόν, ερμηνευμένη ως  κατάπνιξη μιας ανταρσίας, μεταφέρθηκε από την Αίγυπτο στο Λίβανο, όπου τον Μάιο του 1944 συμφωνήθηκε ανάμεσα στην κυβέρνηση του βουνού, το ΚΚΕ, την εξόριστη κυβέρνηση και τους Άγγλους παρόντες, ένα πρώτο σχέδιο κοινής μελλοντικής διακυβέρνησης μετά την απελευθέρωση της χώρας.

Στις 22 Μαϊου του 1944 υπήρχε συμφωνία. Μόνον που όλες οι πλευρές είχαν και δεύτερες σκέψεις πίσω από τις προσωρινές γραπτές δεσμεύσεις. Ο Τσώρτσιλ ήδη ειδοποιούσε τους επιτελείς του πως ένα μέτωπο ενάντια στους κομμουνιστές στην Ελλάδα ήταν προ των πυλών. Άλλες μονάδες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ σε απομνημονεύματα και ενθυμήσεις, υποστηρίζουν ότι δεν λάβαιναν υπόψη τις ενέργειες των αντιπροσώπων της ΠΕΕΑ  στη Μέση Ανατολή.

Αμφότεροι είχαν τους λόγους τους: Είχαν ήδη συμπληρωθεί πάνω από τριάντα χρόνια από τότε που ο Τσώρτσιλ, ο «αφηρημένος των Δαρδανελλίων», επέμενε στην Αγγλική διείσδυση ως συστημική στρατηγική επιλογή στην Ελλάδα προκειμένου η ρώσικη αρκούδα και αργότερα, ο σοβιετικός παράγοντας να χάσουν έναν πυλώνα διεθνούς επιρροής: να έχουν στόλους σε θερμά ύδατα, να έχουν υπερλιμένα την Μαύρη θάλασσα. Και τώρα, παρά τον Ρόμμελ και την Δουνκέρκη και την Διέππη και τις οικτρές ήττες στην Κίτρινη θάλασσα, η Ελλάδα θα μπορούσε και πάλι να φράξει τον μπολσεβικισμό μέσα από τον κυκεώνα των σύνθετων συμφωνιών.

Και από την πλευρά του ΕΛΑΣ, η δυσπιστία απέναντι στους θεωρητικούς και τους πολιτικούς, ακόμη κι αν ήταν από την ίδια παράταξη, μαζί με την σχετική αμηχανία των καπετάνιων που ήταν υπεύθυνοι για την πολίτικη ζύμωση, έφερνε δυσφορία.

 Οι συμφωνίες Λιβάνου και Καζέρτας δεν επηρέασαν καθόλου την δράση και τα σχέδιά μας (Παπαθανασίου)

Στο μεταξύ, οι Γερμανοί που ετοιμάζονταν για αναχώρηση, άρχισαν να δίνουν όλο και περισσότερες αρμοδιότητες και χώρο στις συνεργαζόμενες ομάδες των υποστηρικτών τους. Η δημιουργημένη από το 1943 ομάδα Πούλου, ενός απότακτου αξιωματικού που δρούσε ανεξάρτητα από άλλες δυνάμεις κατοχής, συνεννοούμενος μόνον με τους Γερμανούς, κόντευε να δημιουργήσει εσωτερικό εμφύλιο μεταξύ της ελληνικής χωροφυλακής και του διοικητή Μαντούβαλου και του «οφθαλμού» κατοχικής ελληνικής κυβέρνησης Χρυσοχόου που έφερε τον σκιώδη τίτλο του επιθεωρητού νομαρχιών. Ο Πούλος ήταν στο ψυγείο των εξελίξεων επί δύο χρόνια, καθώς η ανάμιξή του στην ηγεσία της εθνικιστικής οργάνωσης ΕΕΕ, που είχε αφήσει αξέχαστες εντυπώσεις στον μεσοπόλεμο, με πολιτικά παρακλάδια προστασίας στον βόρειο βενιζελισμό, δεν ευτύχησε. Τώρα, με κατοικία, γραφεία και στρατηγείο γωνία Παύλου Μελά 32 και Γρηγορίου Παλαμά, έλαβε νέες εντολές και χωρίς να αποδυναμώσει την εντατική στρατολόγηση που ασκούσε στη Θεσσαλονίκη επεκτάθηκε στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία, έχοντας ως ένα από τα κέντρα του την Κρύα Βρύση. Οι δυνάμεις του Πούλου, που κυκλοφορούσε με παραποιημένη στα εμβλήματα στολή Έλληνα αξιωματικού, είχαν και συνεργασία με τους περιβόητους Σουμπερτιανούς, μια μονάδα υπαγόμενη σε γερμανική καθοδήγηση ή μάλλον ανεκτικότητα, που είχε δράσει στην Κρήτη και τώρα, βρισκόταν στη Μακεδονία. Τον Αύγουστο του 1944, στέλνεται από την Αθήνα ο Παπαγεωργίου, για να αναλάβει στρατιωτικός διοικητής. Η έκθεσή του, που παραθέτει ο Δορδανάς, είναι ακριβής. Η πρώτη κατηγορία, οι «εχθροί του λαού», είναι το απόσπασμα Πούλου, η ομάδα Βήχου και η ομάδα Δάγκουλα. Η δεύτερη κατηγορία, ένας προθάλαμος προς την μελλοντική «νομιμότητα» είναι ο εξοπλισμός από Γερμανούς «χωρικών λόγω προσωπικής των ασφαλείας» ήτοι,με άλλα λογια, αντικομμουνιστών. Αυτά τα τμήματα, αναγνωρίζουν τον οπλαρχηγό της Κατερίνης (τον Κισα Μπατζάκ) ως αρχηγό και τιτλοφορούνται Ε.Ε.Σ. (Εθνικός ελληνικός στρατός). Επίσης υποστηρίζουν ότι σχετίζονται με τον ΕΔΕΣ και την ΠΑΟ και πως οι προστριβές τους είναι κυρίως με το ΕΑΜ. Ο Παπαγεωργίου εκτιμά ότι υπάρχει ένας στενός αγωγός μελλοντικής παύσης των εχθροπραξιών. Οι μεγάλοι και επιδραστικοί, κυρίως τουρκόφωνοι οπλαρχηγοί από την κεντρική Μακεδονία, την Πιερία και το Κιλκίς, έως την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, διεύρυναν τις εδαφικές τους επιρροές, συνεχίζοντας μια παράδοση πολεμικής τέχνης με παροχή οπλισμού και τεχνικής βοήθειας από τους Γερμανούς, που έβρισκαν εξαιρετικά χρήσιμη την παρουσία τους. Σε αυτές τις περιοχές του Τσαους Αντών, του Μιχάλαγα, του Κισά Μπατζάκ και άλλων, πρέπει να προστεθει η απέλπιδα προσπάθεια του Χρυσοχόου να δημιουργήσει την ΠΑΟ, ως αντιστασιακή οργάνωση Ελλήνων Αξιωματικών που φυλλορρόησε μόλις το φλερτ με τους Γερμανούς υπερέβη τα όρια.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ανά περιόδους ο ΕΛΑΣ απλώς έστελνε στα σπίτια τους ΠΑΟτζήδες που ανέβαιναν στο βουνό, όπως στο Πάικο.

Ανεβήκαμε στο Πάικο, μια ομάδα αξιωματικών, εξ εφέδρων, του πυροβολικού, που γνωριστήκαμε στο μέτωπο της Αλβανίας. Στην ΠΑΟ. Οκτώ άτομα. Αλλά δεν βρήκαμε σύνδεσμο και πέσαμε στον ΕΛΑΣ. Μας αφόπλισαν, μας ανέκριναν και μας έστειλαν στη Θεσσαλονίκη. Κατάλαβαν πως δεν είχαμε σχέση με Γερμανούς. Τρεις από εμάς έμειναν στο βουνό, μαζί τους.(Θ.Θ., 1976)

 Η ενεργοποίηση όλων αυτών των εξαρτημένων, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, από την Γερμανική ομπρέλα, εκτός Θεσσαλονίκης, (αφού η ομάδα μεραρχιών του ΕΛΑΣ Κεντρικής Μακεδονίας, είχε την έγκριση των Συμμάχων και αυξανόταν εντυπωσιακά η δύναμή της, ενώ οι πολιτικοί της εκπρόσωποι έκαναν και διεθνείς συμφωνίες), οδήγησε το αντιεαμικό μέτωπο σε αναμετρήσεις σε βουνά και σε λαγκάδια της υπαίθρου σε όλη τη διάρκεια του 1944. Φυσικά, διαμορφώνονταν συγκεκριμένες ζώνες επιρροής, στις οποίες συμμετείχαν μη συστημικά και οι δυνάμεις κατοχής.

Στην πόλη της Θεσσαλονίκης, άρχισαν να παίζουν σημαίνοντα ρόλο οι Δαγκουλαίοι, τώρα που ο Πούλος είχε δουλειές στην επαρχία και ο Βήχος χάθηκε από το προσκήνιο, αλλά οι άνδρες του πήραν μεταγραφή. Δαγκουλαίους έλεγαν τους γερμανοντυμένους Έλληνες με σήμα την νεκροκεφαλή με επικεφαλής έναν Γρεβενιώτη σωφέρ που έκαναν μπλόκα, όπως το αιματηρό της Καλαμαριάς και άλλα, πάντα σε συνεργασία και  καθ’ υπόδειξη των αστυνομικών αρχών, ενώ πλακώνονταν και μαζί τους, τη στιγμή που άλλες ομάδες, κυρίως σουμπερτιανοί, είχαν αναλάβει τα φρικτά αντίποινα για ενέργειες των ανταρτών του ΕΛΑΣ, όπως το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη, στις 2 Σεπτεμβρίου του 1944.

“Θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα σοβαρότατο επεισόδιο που παραλίγο να αποβεί μοιραίο για την οικογένειά μου. Ήταν πρωί και ξύπνησα πρώτος. Τα 2 μου αδέλφια, Λ. και Ζ., τελειόφοιτοι πανεπιστήμιου, κοιμόντουσαν στο  δωμάτιο των γονιών μου. Χωρίς να κάνω θόρυβο άνοιξα την εξώπορτα και είδα δύο ταγματασφαλίτες να σπρώχνουν την πόρτα της αυλής και έναν ακόμα λοχία να διαβάζει ένα χαρτί. Μόλις με είδαν οι δυο πρώτοι άνοιξαν την πόρτα του σπιτιού και εισέβαλαν με τη βία μέσα. Είδαν τους γονείς μου και τα αδέλφια κοιμούνται. Δίπλα στο κρεβάτι υπήρχε μια βιβλιοθήκη από την οποία τράβηξαν ένα τόμο που ήταν βιογραφία του Στάλιν. Με ρώτησαν «Τι είναι αυτό;» Απάντησα ότι ο πατέρας μου διάβαζε όλες τις βιογραφίες των αρχηγών κρατών, ως άνθρωπος των γραμμάτων. Προς απόδειξη τούτου, διάλεξα έναν άλλο τόμο με τη βιογραφία του Χίτλερ και τους τον έδειξα. Μόλις τον είδαν έδειξαν να πείθονται… Ωστόσο, άρπαξαν τον έναν αδελφό μου που κοιμόταν και ήταν άρρωστος και τον πέταξαν στον πάτωμα. Την ίδια ώρα μπήκε ο τρίτος ασφαλίτης με τα διακριτικά λοχία…και ρώτησε θυμωμένος τους άλλους δυο: Είναι γραμμένος στην κατάσταση; Ρώτησε τα ονόματα μας …και του είπα KK .Κοίταξε την κατάσταση και διαπίστωσε ότι τα ονόματα μας δεν υπήρχαν και τους είπε «Πάμε να φύγουμε…. » Φεύγοντας, μου είπε να φέρω ένα γιατρό να δει τον αδελφό και τον πατέρα μου. «Δεν θα σας κάνουμε κακό». Και πήρε νευριασμένος τους άλλους και έφυγαν από το σπίτι. Έτρεξα αμέσως να βρω το γιατρό, που ήταν φίλος της οικογένειας, για να φροντίσει αμέσως για τον πατέρα μου. Στο δρόμο είδα 2 ταγματασφαλίτες στο διπλανό σπίτι. Είχαν πιάσει τον Βασίλη Ζαμπέτογλου που είχε την ταβέρνα στην παραλία. Άκουσα να του λένε να σηκώσει ψηλά τα χέρια και την ίδια  στιγμή τον σκότωσαν. Όταν γύρισα με τον γιατρό στο σπίτι, είδα στην απέναντι αυλή άλλους 2 ταγματασφαλίτες να σκοτώνουν ένα παλικάρι μπροστά στα μάτια της μητέρας του. Τα γεγονότα αυτά έμειναν χαραγμένα ανεξίτηλα στο μυαλό μου. Μετά από όλα αυτά τα 2 αδέλφια μου αποφάσισαν να φύγουν για τη Μέση Ανατολή για να γλιτώσουν. Η ζωή τους εξελίχτηκε σε σήριαλ που αξίζει και αυτό να έρθει στην επιφάνεια.» ( Χρήστος Καλεμκερής, 2013)

Μια εβδομάδα αργότερα, εκτελέστηκαν και οι οκτώ τελευταίοι εναπομείναντες στην πόλη Εβραίοι πάλι με υπόδειξη των τοπικών αρχών. Τέλος, η κατάσταση έγινε δραματική με τη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας και το κυνηγητό των Οχρανιτών (Ελλήνων υπηκόων που αποδέχτηκαν βουλγαρικές ταυτότητες) από τους τέως υποστηρικτές και συμμάχους τους, που τώρα εξαπέλυσαν πογκρόμ εναντίον τους, ιδίως οι άνδρες του Δάγκουλα, υπολογίζοντας πως η «εθνοπρεπής» τους όψιμη στάση, ήταν υποθήκη για ένα ασφαλές μέλλον.

Μάθαμε πως οι Δαγκουλαίοι πήγαιναν πόρτα – πόρτα στην περιοχή Ευζώνων, Αγίας Τριάδας (είχαν ένα στρατηγείο κοντά στο Θεαγένειο) και αναζητούσαν οχρανίτες που τους πήγαιναν στα λημέρια τους ή τους σκότωναν επί  τόπου. Μια δασκαλίτσα φίλη μου, που η οικογένειά της είχε πάρει ταυτότητες, ήρθε και μας ζήτησε βοήθεια. Την πήρα και περάσαμε τους κήπους πάνω από την Κονίτσης και σταλιάσαμε σε κάτι ερημιές κάτω από την άσπρη πέτρα. Μετά την είχαμε στο σπίτι, κρυμμένη και γλύτωσε.(Ε.Χ., 2000)

 Και ο Δάγκουλας δεν είχε καλές σχέσεις με τις ελληνικές αρχές ή τουλάχιστον αυτό φαινότανε. Έγγραφα πάντως της Χωροφυλακής υπάρχουν εναντίον του. Κι εδώ επικρατούσαν καυγάδες με την χωροφυλακή, και πολλοί τραμπουκισμοί, συλλήψεις υπόπτων στον δρόμο, ανταλλαγές πυροβολισμών και έντονη παρακολούθηση των κατοίκων.

Βέβαια, ανακρινόμενος ο τραυματίας Δάγκουλας, τον Νοέμβριο του 1944, άφηνε υπονοούμενα πως είχε σχέση με τον Χρυσοχόου που ήταν «υπεράνω» και τον είχαν για τις βρώμικες δουλειές. Αλλά η εναλλαγή ποικίλων ρόλων και η  επιλογή του πλέον πρόσφορου για να γλυτώσει κάποιος τις κακοτοπιές, δεν ήταν πρωτοφανής ατομική επιλογή των ατόμων που έμπλεκαν.

Ένας γαμπρός κόντεψε να μας ξεσκεπάσει. Ο Ν.Κ., από τη Λεπτοκαρυά. Αυτός ήταν στο βουνό και τον πιάσανε για απάτες. Όταν καταλάβαμε το Λιτόχωρο, τον μπουζούριασαν για να περάσει λαϊκό δικαστήριο. Και αυτός δραπέτευσε και ήρθε κατευθείαν στον Δάγκουλα που είχε το στρατηγείο του αρχή Κισσάβου, τέως Πολωνίας, σήμερα τη λέτε Σβώλου. Εκεί κοντά έμενε η φιληνάδα μου η Ε. στην κατηφόρα και θυμάμαι το κτίσμα με έναν τσολιά απέξω. Τους έντυναν οι Γερμανοί. Ο Ν.Κ. είχε σχέση με μιαν άλλη πρωτεξαδέλφη μου. Από το ίδιο σόι, αλλά με άλλες οικογένειες γαμπρών. Ερχότανε και παρακάλαγε τη μάνα μου να την φιλοξενήσει στο σπίτι μας. Μετά, άρχισε να μας πιέζει να του παραδώσουμε τον αδελφό μου. Τον είχα κατεβάσει από το βουνό με ευθύνη μου και τον κρύβαμε. Τον κάρφωσαν. Για την ακρίβεια τον κάρφωσε η πρώτη ξαδέρφη του. Ήταν μηχανικός στην ΥΦΑΝΕΤ και τον έπιασαν και βρήκε ένα γνωστό χωροφύλακα και τον παρακάλεσε ένα πράμα. Να του πει ποιος τον κάρφωσε. Και ήταν η ξαδέρφη του. Που ήταν στη ΒΕΝ, στους βασιλικούς.(Ε.Χ,2009)

 Στις 20 Σεπτεμβρίου 1944, ένας μεγάλος βομβαρδισμός των Άγγλων χτύπησε στόχους στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και σε συνοικίες. Τους νεκρούς κήδεψαν με κάθε τιμή οι κατοχικές αρχές, μη λησμονώντας να καταγγείλουν την πολίτικη των Άγγλων έναντι των αμάχων. Όλα ήταν σχετικά! Είχε προηγηθεί, μόλις μια εβδομάδα πριν, η σφαγή των Γιαννιτσών από τους συνεργάτες των Γερμανών!

Η συμπεριφορά των Γερμανών βοούσε ένα πράγμα: μένουμε αδρανείς και ετοιμάζουμε την αναχώρησή μας, δεν θα δείχνουμε επιθετικότητα, αλλά ας πάψουν οι εχθροπραξίες. Σε λίγο θα έχετε απέναντί σας του κοινούς μας εχθρούς που είναι οι κομμουνιστές.

Βέβαια, η δημιουργία δύο μετώπων πολιτειακά στους αντίποδες, επί πολλά χρόνια ήταν η εσχάτη ελπίδα του Χίτλερ στους μονολόγους του που σώθηκαν. Και φεύγοντας από την Ελλάδα, οι Γερμανοί διατηρούσαν συνεχώς ένα κλίμα προπαγάνδας εναντίον των «νικητών» που σκόπευαν να διαμοιράσουν την Ελλάδα σε ζώνες επιρροής.

Η προπαγάνδα αυτή δεν ήταν για τα μάτια. Με την αποχώρηση των Γερμανών, δύο συνταρακτικά γεγονότα έδειξαν προσωρινή μεταστροφή στην τύχη των όπλων. Ξέσπασε η αντεπίθεση του Χίτλερ στις Αρδέννες, αιφνιδιάζοντας αμερικανικά και αγγλικά στρατεύματα, με νέα  τεθωρακισμένα, ώσπου πάγωσε το μέτωπο στην Μπαστόν, αλλά αρκετά χωριά άλλαξαν κύριο, με δραματικές επιπτώσεις στο ηθικό των Συμμάχων.

Επίσης, ο αστικός πληθυσμός του Λονδίνου πέρασε τις χειρότερες μέρες του πολέμου, καθώς καθημερινά δέχονταν τους πυραύλους των προωθημένων εργαστηρίων των Ναζί.

Ωστόσο, έως τότε, στις 22 Σεπτεμβρίου, στην Καζέρτα, συγκροτήθηκε η νέα ελληνική Κυβέρνηση της εξορίας, με επτά υπουργούς που εκπροσωπούσαν την κυβέρνηση του βουνού. Η συμφωνία, απαιτούσε ομοθυμία υπό την ενιαία κυβέρνηση Παπανδρέου, έναν στρατό, ημερομηνία αφοπλισμού των υπολοίπων ενόπλων δυνάμεων και είχε μια «φαρμακερή» παράγραφο: καταγγελία των ενόπλων Ελλήνων που συνεργάζονται με τους Γερμανούς. Φαινομενικά ήταν μια έντονη καταγγελία των στρατευμάτων και οργανώσεων που εφοδιάζονταν από τις δυνάμεις κατοχής, αλλά ουσιαστικά ήταν μια υπενθύμιση, προς τις πολεμικές αυτές ομάδες, αφού οι Γερμανοί ήταν έτοιμοι για αναχώρηση, πως σύντομα θα υπήρχε μια νέα τάξη πραγμάτων στην Ελλάδα, που θα είχε την ανάγκη τους. Επομένως, έπρεπε να αλλάξουν στρατόπεδο και να σκεφθούν έξυπνα.

Κλήρωση σημαιοφόρου, έστω. Αλλά να μη υπάρχουν κληρώσεις λιγότερο κληρωμένες από άλλες. Γκέγκε, παπατζήδες;