Στις ΗΠΑ, η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ), μόλις απέσυρε πρόσφατη άδεια για εκ νέου χρήση χημικών με σκοπό τη θανάτωση κογιότ, αλεπούδων αδέσποτων σκύλων και άλλων άγριων ζώων. Πρόκειται για «βόμβες κυανιούχων», για παγίδες που εκτοξεύουν κυανιούχο νάτριο και χρησιμοποιούνται από υπηρεσίες του Υπουργείου Γεωργίας ώστε να προστατευθεί η αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή. Με αυτόν τον τρόπο, σε πείσμα των διαμαρτυριών, θανατώνεται μεγάλος αριθμός ζώων επιβλαβών στην παραγωγή.
Η άγρια ζωή επανακάμπτει. Σε παλιές αγροτικές εκτάσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές που είχαν εγκαταλειφθεί εξαιτίας της δυσκολίας στην πρόσβαση και ήταν ακατάλληλες για εντατική εκμετάλλευση, ακολούθησε φυσική δασική αναγέννηση και επιστροφή της πανίδας. Δίχως όμως την αποκατάσταση μιας ολοκληρωμένης οικολογικής λειτουργίας, την επαναφορά μιας πλήρους τροφικής πυραμίδας, η επιβίωση κάποιων άγριων ειδών βρίσκεται σε εξάρτηση από την ανθρώπινη δραστηριότητα και αντιμετωπίζεται ως επιδημία καθώς προκαλεί οικονομική ζημιά.
Επιστροφή λοιπόν σε μια δυσλειτουργική Αρκαδία, κάπου από σπόντα, με το σπρώξιμο του περιβαλλοντικού κινήματος. Στην επίφαση αυτή αρχέγονου παραδείσου ένας Βρετανός οραματιστής, ο ακτιβιστής George Monbiot, ύψωσε φωνή και απαίτησε τον κόσμο ξανά άγριο, εδώ και τώρα. Rewilding το όνειρό του, η επανίδρυση του άγριου πριν εξημερωθεί σε μια Εδέμ που ολοένα φθίνει. Το όνειρό του για την Ευρώπη θέλει, ανάμεσα στ’ άλλα, επιστροφή ελεφάντων, ρινόκερων και λιονταριών, το μαζικό κτίσιμο των οικοσυστημάτων, ιδιαίτερα σε περιοχές που δεν προσφέρονται πλέον για μαζική αγροτική εκμετάλλευση. Θεμέλιο η αποκατάσταση της πυραμίδας, η επανεισαγωγή θηρευτών στην κορυφή της, θηραμάτων και ταυτόχρονα ειδών που αποτελούν βασικά στοιχεία στη δομή και λειτουργία των οικοσυστημάτων. Καθώς κάποια από τα είδη αυτά οδηγήθηκαν σε αφανισμό τις προηγούμενες χιλιετίες, είτε με το κυνήγι, είτε με τον καθαρισμό της γης για καλλιέργεια, η αποκατάσταση θα γίνει με την εισαγωγή συγγενών ή ανάλογων ειδών από περιοχές στις οποίες εξακολουθούν να υπάρχουν.
Στην Ευρώπη υπήρχε κάποτε πανίδα όμοια της αφρικανικής, υπήρχαν ελέφαντες, ιπποπόταμοι, λιοντάρια, ρινόκεροι, ύαινες… Ειδικά για τον ελέφαντα, ο Monbiot θεωρεί ότι συνιστά από τα σημαντικότερα στοιχεία για την αποκατάσταση καθώς είδη ελεφάντων περιφέρονταν για χιλιετίες σε όλες της ηπείρους πλην της Αυστραλίας, παίζοντας ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της βλάστησης – σε κάθε κόγχη των ηπείρων. Στη Μεσόγειο, για παράδειγμα, έρευνες και ανασκαφές στα μεγάλα νησιά (πρωτοπόρος η βρετανίδα παλαιοντολόγος Dorothea Bate στις αρχές του 20ου αιώνα) ανέδειξαν μια χαμένη εικόνα πληθωρικής σαβάνας. Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά είδη νάνοι ελέφαντες και ιπποπόταμοι. Στην Κρήτη λείψανα των ιπποπόταμων εντοπίστηκαν μαζικά στο οροπέδιο του Καθαρού ενώ στην Κύπρο εικάζεται ότι πρώτοι έποικοι συνάντησαν και κυνήγησαν μέχρι εξόντωσης το εκεί είδους μικρού ιπποπόταμου. Να σημειωθεί ότι η φυσική επιλογή απαίτησε από τους απογόνους του αρχικού στοκ των ζώων που έφτασαν στα νησιά, να προσαρμόσουν το μέγεθός τους εξαιτίας των περιορισμένων πόρων.
Πέρα από τη φυσική αποκατάσταση, ο Monbiot υποστηρίζει ότι η ολική επαναφορά στο παρθένο θα μας ωφελήσει, επαναπροσδιορίζοντας και ζυγίζοντας εκ νέου τις ζωές μας. Ο άνθρωπος δεν θα εγκαταλείψει τις ανέσεις αλλά θα επιτρέψει στο άγριο να συνυπάρξει, δίπολο που θα χαρίσει μεγαλύτερο ειδικό βάρος στην ύπαρξή μας εντός του πολιτισμού. Η προσέγγισή του υπερβαίνει τη χρηστική διατήρηση οικολογικών λειτουργιών για το πρακτικό όφελος οικοσυστημάτων και ανθρώπου. Ανάμεσα στα επιχειρήματα, η απαλλαγή από μύριες νευρώσεις. Κυρίως από την οικολογική ανία, αφού θα επαναφέρει μια άγρια χαρά όταν στον κόσμο θα ξαναφυτρώσουν χαυλιόδοντες και κοπτήρες (λόγια του Monbiot). Επιστροφή στα θαύματα, μακριά από τη μονοτονία του William Wordsworth, ο οποίος εξύμνησε το εκφυλισμένο από υπερβόσκηση τοπίο της Σκωτίας. Δεν ήταν η βιομηχανία που έφερε την καταστροφή εκεί, το έγκλημα έγινε παλαιότερα με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία. Ιδιαίτερα με τα «αθώα» μαλλιαρά τετράποδα. Σωτήρας ο λύκος για το Monbiot. Όχι απλή βελτίωση της ζωής μας (κι όλης της υπόλοιπης ζωής) με οικολογικούς όρους, αλλά δύναμη συνύπαρξης με το πρωτόγονο.
Το 2013 σε λόχμη στη λίμνη της Καστοριάς, είδα πριν νυχτώσει μια μητέρα αρκούδα που είχε βρει καταφύγιο με τα παιδιά της στα μελίσσια, στους σκουπιδοτενεκέδες και στα περιβόλια των ανθρώπων. Έτρεξε το ένα μικρό τρομαγμένο στο δέντρο, ακολούθησε η μάνα με το αδελφάκι. Κοντοστάθηκαν, κοίταξαν, μύρισαν, αφουγκράστηκαν. Στην καρδιά μου χτύπησαν άγρια χιλιάδες χρόνια αδρεναλίνης – κρυμμένη μέσα η χαρά. Άνοιξη και σούρουπο πάλι, το 1999 στα Άγραφα, είδαμε το κουφάρι μιας αλεπούς που κάποιος κρέμασε την ώρα που περπατούσαμε σε μονοπάτι – το άψυχο ζώο αργά πέρα – δώθε με το φύσημα, πάνω απ’ το καπό του αυτοκινήτου. Στην καρδιά φόβος και θρήνος.
Et in Arcadia ego… Προσπαθώ να μετρήσω το μέγεθος της καταστροφής στην Εύβοια, είμαι ρεαλιστής, γνωρίζω ότι το όραμα του Monbiot θα παραμείνει όνειρο. Όνειρο που συμμερίζομαι. Ανεκτίμητο το να κλείνεις τα μάτια σου σαν πλαγιάζεις το βράδυ και νήματα να δένουν την ανάσα σου με τόπους και πλάσματα άγρια, αναλλοίωτα κι ατίθασα, εσύ φρουρός της δικής τους ύπαρξης, αυτά της δικής σου. Το έχουμε ανάγκη. Αλλά διαφορετικά ορίζει η πραγματικότητα. Εκεί είδαμε τις καχεκτικές αλεπούδες με την αρρώστια στη γούνα, σαστισμένες στην άκρη του δρόμου από τους προβολείς μας. Εκεί ακούσαμε κογιότ και ρακούν να τρώνε απ’ τα σκουπίδια σαν έπεφτε το σκοτάδι, έξω απ’ τη σκηνή ή την κρεβατοκάμαρά μας. Κι εκεί στην Ινδία, διαβάσαμε για ανθρώπους να σκοτώνουν με μαγκούρες τίγρη που εισέβαλε στο χωριό τους, επαίτης επιβίωσης, που προσπαθούσε μάταια ν’ αποφύγει τα χτυπήματα κουνώντας τα πόδια – εκεί που φυτρώνουν άγρια τα νύχια.
Μια άλλη Ευρώπη το όνειρο του Monbiot. Αυτή είναι η Ευρώπη που θέλουμε, δήλωσε ο Χρυσοχοΐδης με αφορμή την αποτελεσματική ευρωπαϊκή συνεργασία στην περίπτωση της δασικής πυρκαγιάς στην Εύβοια μέσω της εφαρμογής του μηχανισμού RescEU. Ναι, δεν είχαμε ανθρώπινες απώλειες. Αλλά παγίδα να συγκρίνουμε τις οικολογικές καταστροφές που συνέβησαν ή θα συμβούν μετά το 2018 με το θανατικό στο Μάτι. Με διαφορετικό μέτρο προσμετρούνται αυτές.
Παραφράζω εκείνο το ποίημα – κι αν έρθει τώρα η Ευρώπη που είν’ όλα ρημαγμένα…
Χιλιετίες πριν το Monbiot το έπιασε σωστά ο Αισχύλος που διηγήθηκε ότι ο Απόλλωνας, τέσσερις μέρες μετά τη γέννησή του, έφτασε στον Παρνασσό, στο αρχαίο ιερό της Γαίας για να σκοτώσει τον Πύθωνα, το χθόνιο γιό της, πριν επιβάλει την τάξη του στον κόσμο. Καθώς λοιπόν πλησίαζε στους Δελφούς, οι γιοί του Ηφαίστου εξημέρωσαν τη άγρια περιοχή γύρω. Το έγκλημα τιμωρήθηκε με εννιάχρονη υπηρεσία του θεού στον Άδμητο, τον αδάμαστο βασιλιά της Θεσσαλίας. Αναγκαίο για να ‘ρθει η συμφιλίωση. Έτσι κι ο μητροκτόνος Ορέστης, κυνηγημένος, επέστρεψε στους Δελφούς, στο σημείο του πρώτου εγκλήματος, με το βάρος ενός άλλου φόνου. Αλλά τελικά, τη δική του συμφιλίωση τη βρήκε στη δημοκρατία των ανθρώπων, στον πολιτισμό τους, στο κλείσιμο της υπόθεσης, στον εξευμενισμό.
Δεν υπάρχει rewilding, δεν υπάρχει επιστροφή. Παίζει μόνο ένα άνευρο closure, μια παραγραφή.