Ήταν απίστευτο. Από πολλές απόψεις αυτό το πανεπιστήμιο με μύησε στη γυμνή πραγματικότητα των κοινωνικών τάξεων και της οικονομικής διαστρωμάτωσης, καθώς και στις πολύ διαφορετικές χρηματικές πραγματικότητες στις οποίες ζούσαν τα διάφορα είδη Αμερικάνων.
―David Foster Wallace, Ο Χλομός Βασιλιάς, μτφρ. Γ. Κυριαζής.
Παρακολούθησα αυτό το βίντεο της Olivia Jade, κόρης τής Lori Loughlin, που εμπλέκεται στο πρόσφατο σκάνδαλο για την εισαγωγή γόνων πλουσίων σε πολλά γνωστά πανεπιστήμια των ΗΠΑ. Το “παιδί”, με απόλυτη ειλικρίνεια, δηλώνει ότι δεν ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως για το πανεπιστήμιο αλλά σκοπεύει να παρακολουθήσει κάποια αθλητικά δρώμενα, καθώς και να συμμετέχει στα πιο ανάλαφρα κομμάτια της φοιτητικής ζωής όπως τα πάρτι. «I don’t really care about school, as you guys all know», είναι τα λόγια της. Η δεκαεννιάχρονη, σε αυτό το βίντεο από τον Αύγουστο του 2018, εμφανίζεται απόλυτα ειλικρινής. Τι να περνάει άραγε από το μυαλό της τώρα που οι γονείς της κατηγορούνται για απάτη; Τι να περνάει από το μυαλό της όταν θα ακούει, ίσως για πρώτη φορά, το ποσό (500.000$) που δαπάνησαν για εκείνη και την αδερφή της ώστε να καταφέρουν να γίνουν δεκτές στο USC. Τι να σκεφτόταν άραγε το “παιδί”, πριν το σκάνδαλο, όταν ήξερε ότι θα έκλεβε τη θέση κάποιου άλλου που πιθανότατα ενδιαφερόταν πολύ περισσότερο για το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο; Ξεκίνησα να γράψω για το αν τα παιδιά, αν είναι παιδιά τα δεκαοχτάχρονα, φέρουν μερίδιο ευθύνης, αλλά παρακολουθώντας το βίντεο κατάλαβα ότι μια τέτοια γραμμή σκέψης θα ήταν το λιγότερο αφελής από μέρους μου. Εικάζω ότι δεν θα περνούσαν και πολλά πράγματα από το μυαλό της Olivia (και αυτό δεν το λέω υποτιμητικά). Βέβαια, οι ερωτήσεις αυτές στρέφονται και προς τους γονείς της. Και παρουσιάζουν και μεγαλύτερο ενδιαφέρον προς αυτή την κατεύθυνση. Τι περνάει από το μυαλό του γονέα που προτίθεται να μπει σε αυτή τη διαδικασία και να αναλάβει τέτοιο ρίσκο για να καταφέρει να βάλει το παιδί του σε ένα τέτοιο σχολείο;
Οι απαντήσεις περιπλέκονται όταν αρχίζει να κοιτάζει κάποιος στοιχεία που δεν κάνουν και τόσο ξεκάθαρο το γεγονός ότι ένα πτυχίο από ένα Ivy League ίδρυμα θα εξασφαλίσει ένα σταθερό πλεονέκτημα, σε σχέση με το πτυχίο από ένα άλλο, μη Ivy League σχολείο, στα εισοδηματικά δεδομένα κάποιου όταν θα βγει στην αγορά εργασίας. Κοιτάζοντας βέβαια τα πράγματα από απόσταση αρχίζει να συνειδητοποιεί κάποιος ότι τα παιδιά των ανθρώπων που κατηγορούνται για απάτη στο συγκεκριμένο σκάνδαλο, αλλά και τα παιδιά αρκετών που διακαώς επιθυμούν τα τέκνα τους να αποκτήσουν τέτοια προσόντα, λίγο ή πολύ, δεν έχουν και τόσο μεγάλη ανάγκη από τα χρήματα που θα αποφέρει, αν τελικά αποφέρει, ένα τέτοιο πτυχίο. Διαβάστε για παράδειγμα, εδώ, για να δείτε τελικά τι είναι νόμιμο στην όλη διαδικασία εισαγωγής στα Ivy League ιδρύματα, και τι ποσά δαπανούνται από τους γονείς για την απολύτως νόμιμη προετοιμασία των παιδιών ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν, με το σπαθί τους, στις απαιτήσεις των συγκεκριμένων ιδρυμάτων. Με άλλα λόγια, τα παιδιά των ανθρώπων που πλήρωσαν αδρά για να πετύχουν την πολυπόθητη εισαγωγή στο πανεπιστήμιο δεν φαίνεται να έχουν και τόση ανάγκη το οικονομικό πλεονέκτημα που θα τους αποφέρει το πτυχίο από ένα τέτοιο ίδρυμα. Και βέβαια δεν θα μπω καν στη συζήτηση του πόσα χρόνια απαιτούνται ώστε να αποσβεστεί η δαπάνη δωροδοκιών από τα μελλοντικά έσοδά. Αλλά αν δεν είναι το οικονομικό όφελος το κίνητρο για να επενδύσει και τελικά να ρισκάρει κάποιος τόσο πολλά για αυτά τα σχολεία, τότε τι είναι;
Πριν από δυο εβδομάδες έγραψα ένα κείμενο για τις ανισότητες και τα προνόμια που χαρακτηρίζουν τα μέλη της άρχουσας τάξης στη Βρετανία. Μέσα στα διάφορα που διάβασα για εκείνο το κείμενο έπεσα και σε μια φράση τού Μαξ Βέμπερ: «Ο πλούσιος σπάνια είναι ικανοποιημένος με τα πλούτη και την τύχη του. Χρειάζεται επιπλέον να γνωρίζει ότι έχει δικαίωμα στα πλούτη και την τύχη του. Θέλει να αισθάνεται πεπεισμένος ότι του αξίζουν και, κυρίως, ότι του αξίζουν σε σχέση με τους άλλους». Οι γονείς που εξαπάτησαν για να εξασφαλίσουν την πολυπόθητη εισαγωγή των επιγόνων τους στο πανεπιστήμιο της αρεσκείας τους εικάζω ότι είχαν στο μυαλό τους τη δημιουργία εκείνων των συνθηκών που θα έκαναν τα τέκνα τους να αισθάνονται ότι τα πλούτη και η καλή τους τύχη τούς αξίζουν. Μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται ότι η απάτη για την εισαγωγή υποσκάπτει ένα τέτοιο συναίσθημα αλλά αυτή είναι μια σκέψη που αποκτά βάρος μόνο τώρα που ξεσκεπάστηκε. Ο εισαγγελέας της υπόθεσης δήλωσε εξάλλου ότι τα παιδιά έπεσαν θύματα των γονιών τους. Και τελικά έχει δίκιο. Το παιδί δεν ήταν ανάγκη να γνωρίζει τις λεπτομέρειες που θα έχτιζαν αυτό το χαρτοφυλάκιο “αρετών” που λίγο αργότερα θα το έκαναν να αισθάνεται κυρίαρχο μιας ζωής που του αξίζει, όσο κι αν κάποια στιγμή χρειάστηκε μια χείρα βοηθείας. Η όλη διαδικασία φαίνεται λοιπόν να υποκινείται από βαθύτερα αίτια. Μέσα σε αυτό το χαρτοφυλάκιο αρετών φιγουράρουν σε περίοπτη θέση τόσο η αίγλη όσο και η άμεση αναγνώριση που προσφέρει το πτυχίο από ένα Ivy League ίδρυμα. Μόνο έτσι μπορεί να ερμηνευτεί ορθολογικά το παράλογο ρίσκο και το κόστος που ενέχουν οι δωροδοκίες και η εξαπάτηση. Οι γονείς δηλαδή αποσκοπούσαν στην έμμεση ή άμεση αγορά αυτού που σήμερα θα μπορούσε να θεωρήσει κάποιος ως «τίτλο ευγενείας». Και δεν είναι μόνο αυτό. Εξισώνοντας ένα πτυχίο με τίτλο ευγενείας θα πρέπει κάποιος να μπορεί να δει πόσο εξελιγμένος και πολυδιάστατος τίτλος ευγένείας είναι αυτός. Και αντιστρόφως, θα πρέπει να μπορεί να δει πως (και πώς) ένα τέτοιο πτυχίο συνιστά συγκερασμό δύο μέχρι προσφάτως ξέχωρων κόσμων: ένα πτυχίο που σε εισάγει τυπικά στην αριστοκρατία του πνεύματος δεν χαρίζει μόνο αύρα κύρους και αναγνώρισης αλλά εκθέτει το υποκείμενό του και στην πιθανότητα να επωφεληθεί ποικιλοτρόπως από τα θαυμαστά ερεθίσματα της γνώσης που προσφέρουν αφειδώς αυτά τα ιδρύματα.
Δεν ξέρω αν τελικά η φράση του Μαξ Βέμπερ από το μακρινό 1915 έχει κάποια αξία και σήμερα. Φαίνεται πάντως να εξηγεί μερικώς την εμμονή των γονιών για την εισαγωγή των τέκνων τους στα συγκεκριμένα πανεπιστήμια. Εμμονή που, εφόσον δεν εξηγείται με τα προσδοκώμενα οικονομικά οφέλη, κρύβει από πίσω της αυτή την επιθυμία για τα πλούτη και την καλή τύχη που θέλουν να νιώθουν ότι αξίζουν τα τέκνα τους, και που εναπόκειται πρωτίστως σε εκείνους να την καλλιεργήσουν.
Ας κλείσω με ένα ανέκδοτο από τα χρόνια που πέρασα σε ταπεινό πανεπιστήμιο της Μεγάλης Βρετανίας: «Παρακολούθησε σε πόσα λεπτά από τη στιγμή που γνωρίζεις κάποιον που έχει αποφοιτήσει από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, θα σου το ανακοινώσει με τον πιο ευφάνταστο και ελλειπτικό των τρόπων».