Τα Διαλείμματα Σιμενόν

Συνηθίζω χρόνια τώρα να διαβάζω ως διάλειμμα ανάμεσα στα, ας τα ονομάσω, απαιτητικά αναγνώσματα, βιβλία του Ζορζ Σιμενόν. Έχω διαβάσει μέχρι στιγμής περίπου 45 από δαύτα. Ο Σιμενόν, για όποιον δεν το γνωρίζει, έχει γράψει πάνω από 300 μυθιστορήματα. Άρα τα διαλείμματά μου είναι λίγο πολύ εξασφαλισμένα. Τώρα τελευταία όμως μου καρφώθηκε μια υποψία. Μήπως τα πράματα είναι αλλιώς; Μήπως είναι αντίστροφα; Μήπως τα βιβλία του Σιμενόν δεν είναι τα διαλείμματα αλλά το main event; Μήπως τα απαιτητικά βιβλία που διαβάζω είναι τελικά τα διαλείμματα ανάμεσα στα μυθιστορήματα του Σιμενόν; Προσπαθώντας να διερευνήσω αυτή την απορία κατέληξα σε μερικά απρόσμενα συμπεράσματα.

Ο Σιμενόν γράφει δυο μεγάλες κατηγορίες μυθιστορημάτων. Αυτά που έχουν ως πρωταγωνιστή τον επιθεωρητή Μαιγκρέ, και τα άλλα, τα λεγόμενα σκληρά μυθιστορήματα. Για να είμαι ακριβής τελικά είναι τρία τα είδη των μυθιστορημάτων γιατί τα σκληρά του χωρίζονται σε δυο υποκατηγορίες: α) σε αυτά που ενέχουν κάποιο χειροπιαστό έγκλημα, και β) σε αυτά που το έγκλημα είναι πιο δυσδιάκριτο. Για λόγους ευκολίας εδώ θα τα θεωρήσουμε δυο.

Ο επιθεωρητής Μαιγκρέ δε μοιάζει με κανέναν άλλο επιθεωρητή, αστυνόμο, ντετέκτιβ-πείτε τον όπως θέλετε-γιατί ο Μαιγκρέ είναι ο μοναδικός που δεν εφαρμόζει κάποια συγκεκριμένη μέθοδο. Ή μάλλον ο Μαιγκρέ δεν έχει μέθοδο. Ο Μαιγκρέ απλώς παρατηρεί. Βυθίζεται στις μικροκοινωνίες μέσα στις οποίες έχει λάβει χώρα κάποιο έγκλημα, και αφουγκράζεται τους ανθρώπους καθώς χαρτογραφεί τις σχέσεις τους με το θύμα. Σπανίως πραγματοποιεί ανακρίσεις, σπανίως συζητά με συναδέλφους αυτά που σκέφτεται για την πορεία των ερευνών, σπανίως φαίνεται να συντελείται κάποιου είδους πρόοδος πριν την τελική αποκάλυψη και λύση. Ο Μαιγκρέ είναι ο ντετέκτιβ παρατηρητής ή, με άλλα λόγια, ο Μαιγκρέ είναι ο ντετέκτιβ συγγραφέας. Ο Σιμενόν βάζει στο πρόσωπο του Μαιγκρέ τον ίδιο του τον εαυτό του, όχι σαν κάποιο επιθεωρητή που θα διαλευκάνει ένα μυστήριο, αλλά σαν ένα συγγραφέα που θα γράψει ένα μυθιστόρημα. Η λύση του μυστηρίου, αν κάποιος μπορεί να το ονομάσει έτσι, μοιάζει με το έτοιμο προϊόν, το βιβλίο, ενώ η διαδικασία της έρευνας προσομοιάζει τη διαδικασία συγγραφής του. Τα μυθιστορήματα με πρωταγωνιστή τον Μαιγκρέ συνιστούν περισσότερο εγχειρίδια συγγραφής παρά αστυνομική λογοτεχνία. Αυτό ίσως εξηγεί και γιατί ο Σιμενόν, στα Μαιγκρέ, χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης από συναδέλφους του που δεν έχουν ασχοληθεί με το αστυνομικό μυθιστόρημα, και γιατί λοιδορείται από τους φανατικούς της αστυνομικής λογοτεχνίας ως ένας κάποιος που μάλλον δεν γνωρίζει το είδος και τόσο καλά, ή στην καλύτερη περίπτωση είναι sui generis.

Αλλά υπάρχει και συνέχεια. Τα σκληρά μυθιστορήματα του Σιμενόν, αυτά που χαίρουν και καθολικότερης εκτίμησης, συνιστούν ψυχολογικές σπουδές στα προφίλ των πρωταγωνιστών τους. Τις περισσότερες φορές αυτοί είναι μικροαστοί βυθισμένοι σε οικογενειακούς παραδείσους. Τα σκληρά μυθιστορήματα πραγματεύονται την απόδραση των ηρώων, με ευφάνταστους πάντα τρόπους, από αυτούς τους παραδείσους. Πραγματεύονται την πρωτόγνωρη αίσθηση της ζωής έξω και πέρα από την αγκαλιά και τη ζέση της οικογένειας. Οι ήρωες των σκληρών μυθιστορημάτων ζουν για λίγο τις ζωές που δεν έζησαν για πληθώρα λόγων. Και τις ζουν για λίγο γιατί το τίμημα της ελευθερίας είναι για τον Σιμενόν δυσβάστακτο. Τι σχέση έχουν αυτά τα μυθιστορήματα με τα άλλα, τα Μαιγκρέ; Ο Μαιγκρέ κάλλιστα θα μπορούσε να είναι πρωταγωνιστής σε ένα από τα σκληρά μυθιστορήματα του Σιμενόν. Μεσήλικας, παντρεμένος με την κυρία Μαιγκρέ, πηγαίνει κάθε μέρα στη δουλειά του και γυρίζει για να φάει τα ψητά κατσαρόλας ή το διάσημο κασουλέ που εκείνη του μαγειρεύει. Μετά, θα καπνίσει νωχελικά την πίπα του μπροστά στο τζάκι, και θα αποκοιμηθεί στο μαλακό κρεββάτι του. Ο Μαιγκρέ είναι ένας par excellence μικροαστός που τυγχάνει να διαλευκαίνει εγκλήματα. Η δουλειά του είναι να παρατηρεί τις ζωές ανθρώπων που έχουν διαπράξει εγκλήματα γιατί έχουν αποδράσει από τη σφιχτή αγκαλιά του μικροαστισμού. Ο Μαιγκρέ είναι το πρόσωπο κλειδί στο Σιμενον-ικό corpus. Ο Μαιγκρέ θα μπορούσε να λύνει τα μυστήρια των φόνων που διαπράττουν οι ήρωες των σκληρών μυθιστορημάτων του. Ο Σιμενόν ενοποιεί το σύνολο του έργου του, τη λογοτεχνία του, με μια λεπτή ειρωνεία. Στα σκληρά μυθιστορήματα, αυτός που πάντα είναι απών, αυτός που λάμπει δια της απουσίας του, για να δώσει τη λύση είναι ο Μαιγκρέ. Ο Σιμενόν είναι σα να κλείνει το μάτι στον αναγνώστη ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με την πραγματικότητα και όχι με μυθοπλασία. Και ο Μαιγκρέ λείπει από αυτή την πραγματικότητα γιατί ο Μαιγκρέ είναι αυτός που εκτός από την αστυνομική του ιδιότητα έχει και την ιδιότητα ενός άτυπου δικαστή. Ο Μαιγκρέ δεν οδηγεί πάντα τον δολοφόνο στη δικαιοσύνη για να τιμωρηθεί, αλλά πολλές φορές διορθώνει, με το έτσι θέλω, με την άφεση αμαρτιών που χαρίζει, ένα λάθος της ίδιας της ζωής κάποιου μικροαστού που τόλμησε να πέσει θύμα της λαχτάρας του να γευτεί έναν απαγορευμένο καρπό. Άρα ο Μαιγκρέ δεν είναι μόνο ο ντετέκτιβ συγγραφέας, αλλά και ο ντετέκτιβ φιλόσοφος ή, αν προτιμάτε, αρχιερέας.